Πνευματικός Διάλογος με τον Ρουμάνο Γέροντα Κλεόπα Ηλιέ

001. η πίστης στον Θεό αποκτάται από τον άνθρωπο η είναι ένα δώρο του Θεού;
Η πίστης είναι ένα δώρο του Θεού. (Ρωμ. 12, 3 Εφεσ. 2, 8 Φιλιπ. Ι, 29 Β' Πέτρου 1,1).
Η πίστης είναι ένα έργο του Θεού (Πράξ. 11,21 Α' Κοριν. 2, 5 Έφεσ. 1, 19 Κολ. 2, 12 Β' Θεσ. 1,11 Α' Τιμ. 1, 14), η πίστης είναι ένα δώρο του Αγίου Πνεύματος (Α' Κορ.12,9 και Γαλ. 5,22) και εξαρτάται από την θέληση του ανθρώπου (Ματθ. 8,13 9,22 Μάρκ. 5,34 10,52 Λουκ. 7,50 17,19 18,42).
Η πίστης αυξάνεται και αναπτύσσεται με την θέληση του ανθρώπου, είναι δηλ. «συνεργασία και συνεργεία αυτού με τον Θεό» (Ηθική θεολογία τ. 3ος Βουκουρέστι 1981, σελ.95).


002. η απιστία στον Θεό οφείλεται στην έλλειψη της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος ή στην έλλειψη θρησκευτικού αισθητηρίου της ψυχής του ανθρώπου; Δηλαδή η εκδηλουμένη απιστία είναι μία πράξης ελεύθερη της θελήσεως του ανθρώπου ή οφείλεται στην ανικανότητα του να πιστέψει και στην έλλειψη θρησκευτικής αγωγής;
Η απιστία του ανθρώπου προέρχεται από την ελεύθερη προαίρεση του με το να αιχμαλωτίζεται στα ματαιόδοξα και εφήμερα πράγματα του παρόντος αιώνος (Άγιος Εφραίμ Ο Σύρος).
Πάλι η απιστία του ανθρώπου οφείλεται στην άσεβη καρδιά του (Έβρ.3,12), στην σκληροκαρδία του (Μάρκ. 16, 14), εξ αιτίας της παρεκκλίσεως από την αλήθεια (Ιωάν. 8, 44-46), της σκοτίσεως αυτού κατά παραχώρηση του Θεού (Ιωάν. 12, 39-40), της τυφλώσεως υπό, του διαβόλου (Β' Κοριν. 4,4) ό οποίος απομακρύνει τον θείο λόγο της πίστεως (Λουκ. 8,12), καθώς επίσης και εξ αιτίας της ανθρωπινής δόξης (Ιωάν. 5,14).
Η απιστία είναι ένα ελεύθερο έργο του ανθρώπου με το οποίο δεν θέλει να πιστέψει στον Θεό (Λουκ. 16,23 Ιωάν. 19, 9-10), στις υποσχέσεις Του και στα θαύματα του (Ιωάν. 12,37) και (Ψαλμ. 77,36).


003. Ποιο είναι το καλλίτερο πνευματικό μέσο με το οποίο μπορεί να πιστέψει κάποιος στον Θεό; η κατήχησης, η ανάγνωσης της Αγίας Γραφής, η θερμή προσευχή, η ελεημοσύνη, το κήρυγμα ή το προσωπικό παράδειγμα;
Το πρώτο μέσο με το οποίο μπορεί κανείς να πιστέψει στον Θεό είναι το κήρυγμα, δεδομένου ότι η πίστης έρχεται δια της ακοής και η ακοή έρχεται με την διήγηση του λόγου του Θεού (Ρωμ. 10,17). Διότι πώς θα πιστέψει εάν δεν ακούσει; (Ιωάν. 1,7 17,20 Πράξ. 8,12 14,27 Ρωμ. 1,5 Έφεσ. 1,13 Β' Θεσ. 1,10).
Το δεύτερο μέσον είναι η ανάγνωσης των Αγίων Γραφών, κατά την μαρτυρία η οποία λέγει: «Ταύτα δε γέγραπται ίνα πιστεύσητε ότι Ιησούς εστίν ο Χριστός ο Υιός του Θεού, και ίνα πιστεύοντες ζωήν έχητε εν τω ονόματι αυτού» (Ιωάν. 20,30-31).
Το τρίτο μέσον είναι τα θαύματα του Θεού «Είπον ούν αύτω• τι ούν ποιείς συ σημείον ίνα ίδωμεν και πιστεύσωμεν σοι;» (Ιωάν. 6,30 7,31 11,23 20,30-31).
Το τέταρτο μέσον είναι θεωρία των κτισμάτων του Θεού, όπως είναι γραμμένο στην προς Ρωμ. επιστολή (1,20) «Τα γαρ αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράτε, ή τε αΐδιος αυτού δύναμις και θειότης, εις το είναι αυτούς αναπολόγητους». Γι' αυτό και ο άγιος Διονύσιος ό Αρεοπαγίτης ονομάζει αληθινή θεολογία τους λόγους των κτισμάτων με τα όποια από τα κατώτερα ανερχόμεθα στα ανώτερα, δηλαδή από τα αιτιατά ανερχόμεθα στον αίτιο. "Έτσι στην κτίση σαν σε ένα καθρέπτη, βλέπουμε τον Κτίστη και τον δοξάζουμε και τον πιστεύουμε ότι είναι ο Θεός, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή. Και όλα δημιουργήθηκαν και υπάρχουν με την θεία βούληση, διότι Αυτός είναι ο αίτιος όλων (καταφατική θεολογία, θετική), και τίποτε από όλα δεν είναι υπεράνω αυτού (Αποφατική - αρνητική θεολογία)
Λέγει ακόμη ο θείος Διονύσιος ότι: «Ό Θεός από όλα, όσα υπάρχουν μεγαλύνεται και είναι ο αίτιός των. Και υπάρχει πάλι η θεία γνώσις του Θεού η οποία με την αγνοία - τον θείο γνόφο - γνωρίζεται με την μυστική ένωση του νου μετά των θείων μυστηρίων».
Και πάλι «ο Θεός σ' όλα υπάρχει και σ' όλα δεν υπάρχει. Και όντας ανάμεσα σε όλα από όλα γνωρίζεται και σε τίποτε δεν γνωρίζεται από κανένα».
Και ο μέγας Βασίλειος λέγει ότι: «Ολόκληρη η δημιουργία του Θεού είναι σχολή των πνευματικών λόγων (των σκοπών της υπάρξεως των) και τόπος διδασκαλίας της γνώσεως του Θεού. Από τα ορώμενα και αισθητά αναγόμεθα με τον νου μας στην θεωρία των αοράτων».
Το πέμπτο μέσο με το οποίο πείθεται κάποιος να πιστέψει στον Θεό είναι το κήρυγμα της υποδειγματικής ζωής, το προσωπικό παράδειγμα, δηλ. η κατά Χριστόν ζωή και η απόδειξη με τα έργα αυτών τα όποια διδάσκουμε. Για αυτό έλεγε ένας από τους αγίους Πατέρας: «Σιώπησε και άφησε να μιλήσουν τα έργα σου».
Και πάλι: «Έλεγξε με την δύναμη των αγίων έργων σου αυτούς που διαφωνούν σε δογματικά θέματα μαζί σου και όχι με την γλυκύτητα της φωνής των λόγων σου «(Φιλοκαλία). Γι' αυτό και ο Απόστολος Παύλος προτρέπει τον μαθητή του Τιμόθεο, όπως «τύπος γίνου των πιστών εν λόγω, εν αναστροφή, εν αγάπη, εν πνεύματι, εν πίστη, εν αγνεία» (Α' Τιμ. 4,12). Παρόμοια και τους Εφεσίους συμβουλεύει να συμπεριφέρονται «ως υιοί φωτός» (Έφεσ. 5, 8-10). Ενώ προς τους Κολασσαείς γράφει: «Εν σοφία περιπατείτε προς τους έξω, τον καιρόν εξαγοραζόμενοι. Ο λόγος υμών πάντοτε εν χάριτι, αλάτι ήρτυμένος, είδέναι πώς δει υμάς ένί έκάστω άποκρίνεσθαι». (Κολ. 4,5-6).


004. Πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι χριστιανοί προς τους απίστους και τους ειδωλολάτρες; Επιτρέπεται να μιλούν, να τρώγουν μαζί, να κατοικούν στον ίδιο τόπο, ή να παντρεύονται μεταξύ των;
Προς τους ειδωλολάτρες πρέπει να συμπεριφερόμαστε με αγάπη και πραότητα, διότι μ' αυτές τις δύο αρετές πολλούς μπορούμε να οδηγήσουμε στον Χριστό, κατά την μαρτυρία του αγίου Εφραίμ του Σύρου, ό οποίος λέγει: «Ο τρόπος για να έλθουν όλοι στον Χριστό είναι μόνο η αγάπη και η πραότης». Και ό άγιος Μακάριος ό Μέγας, μόνο με λίγους λόγους αγάπης και πραότητας, επέστρεψε στον Χριστό ένα ολόκληρο ειδωλολατρικό λαό, οι οποίοι κατόπιν έγιναν μοναχοί και μαθητές του.
Όσο άφορα τους αιρετικούς έχουμε μαρτυρία του θείου Αποστόλου Παύλου, ό οποίος λέγει: «Αιρετικό άνθρωπον μετά μίαν και δευτέρα νουθεσία παραιτού» (Τίτ. 3,10). Οι αιρετικοί είναι εχθροί της αληθείας και του Θεού (Ψαλμ. 36,20). Οι αιρετικοί είναι τέκνα του πονηρού (Ματθ. 13,38), τους οποίους δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε (Ιωάν. 2,24). Οι αιρετικοί είναι εχθροί του Θεού (Ψαλμ. 36,20 και 91,9) και δεν έχουμε την άδεια να τους αγαπούμε διότι είναι παιδιά του διαβόλου, «γεννήματα εχιδνών» (Ματθ. 3,7 12,34 23,33).
Με τους αιρετικούς δεν επιτρέπεται στο σπίτι μας να συμπροσευχώμαστε (Καν. 10 και 64 εκ των Αποστολικών). η αμαρτία των στρέφεται εναντίον του Αγίου Πνεύματος, η οποία «ουκ άφεθήσεται αύτω ούτε εν τω νυν αιώνι ούτε εν τω μέλλοντι» (Ματθ. 12,31, 31-32Μάρκ. 3,29 Λουκ. 12,10).
Τους αιρετικούς δεν επιτρέπεται ούτε στο σπίτι μας να τους δεχόμαστε, ούτε και καλημέρα να τους λέγωμεν (Β' Ιωάν. 10-11). Όσο άφορα την σύναψη γάμου μεταξύ ενός ορθοδόξου και αιρετικής γυναίκας η το αντίθετο δεν επιτρέπεται, επειδή δεν μπορούν να συζήσουν ό λύκος με το πρόβατο με την αποκτήσει μάλιστα και παιδιών (Εκκλησιαστικοί Κανόνες Νικόδημου Σακελλαρίε, Ρουμάνου).
Ενώ, εάν δύο σύζυγοι, πριν να γίνουν χριστιανοί, συνήψαν δεσμό με γάμο και εάν κατόπιν, ό ένας άπ' αυτούς ασπασθεί την αλήθεια της ορθοδόξου πίστεως και ο άλλος παραμείνει στην απιστία του τότε να μη χωρίσουν διότι ο άπιστος άνδρας αγιάζεται από την πιστή γυναίκα του και η άπιστη γυναίκα αγιάζεται και ωφελείται από τον πιστό άνδρα της (Α' Κορ. 7,12-14) και 6η Οικουμενική . Σύνοδος Καν. 72).


005. Πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι ορθόδοξοι χριστιανοί ενώπιον των χριστιανών των άλλων ομολογιών;
Προς αυτούς, εάν δεν μας προκαλούν σε συζήτηση για την αλήθεια της πίστεως μας, πρέπει να τους συμπεριφερώμεθα με αγάπη και με ευσπλαχνία, να τους βοηθάμε στις ανάγκες των, κατά το παράδειγμα που μας έδωσε ό Σωτήρ μας Ιησούς Χριστός με τον καλό Σαμαρείτη (Λουκ. 10,37 και Ματθ. 7,12). Ενώ, εάν θελήσουν να αμφισβητήσουν και μας προκαλέσουν για την αγία μας πίστη ή την Ιερά Παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, τότε «πρέπει να την υπερασπίσουμε με όλη μας την δύναμη και να πολεμήσουμε μέχρι θανάτου» (Αόρατος Πόλεμος, Αγίου Νικόδημου Αγιορείτου).
Επειδή πρέπει να αγαπούμε τον πλησίον μέσα στα πρέποντα όρια, ενώ τον Θεό άνευ ορών. Δεν πρέπει να νομίζουμε ότι είναι καλό να αγαπούμε τον πλησίον και να αφήνουμε να καταπατείται από τους ξένους η αληθινή πίστης του Χριστού, διότι αυτοί θέλουν να μας απομακρύνουν απ' αυτή την πίστη και να μας διδάξουν την δική τους, την σκόλια και αιρετική. Πρέπει λοιπόν, κάθε ορθόδοξος Ιερεύς και κάθε πιστός της Εκκλησίας μας να είναι ένας καλός στρατιώτης του Χριστού με όλη την ευλάβεια, την γενναιότητα και την δύναμη της ευσέβειας για να προστατεύσει με τον λόγο και με τα γραπτά του, εάν μπορεί, την αλήθεια της ορθοδόξου πίστεως μας.
Δεν πρέπει να είναι πράος εκεί που δεν υπάρχει ανάγκη πραότητας, διότι άκουσε τι λέγει ο προφήτης: «Εκεί ό πραύς έστω μαχητής» (Ίωήλ 4,11). Το ίδιο μας διδάσκει και ο όσιος Ποιμήν ο Μέγας, λέγοντας: «Πρέπει να υπομένουμε οτιδήποτε ήθελε μας προκαλέσει κάποιος και τα μάτια να μας βγάλει και το δεξί χέρι να μας κόψη, ενώ, εάν κάποιος θέληση να μας απομακρύνει και μας χωρίσει από τον Θεό, τότε να οργιστούμε» (Γεροντικό). Και πάλι λέγει: «Την πρώτη φορά απομακρύνσου, την δεύτερη φορά και την τρίτη αγωνίσου εναντίον αυτού που θέλει να σε χωρίσει από την αληθινή πίστη».

006. Ποια είναι η ευαγγελική θέσης της Ορθοδόξου Εκκλησίας απέναντι των απίστων, των ειδωλολατρών, που δεν πιστεύουν στον Χριστό και των άλλων χριστιανικών αιρέσεων και ομολογιών;
Η ευαγγελική θέσει της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας απέναντι όλων αυτών των θρησκευτικών αποχρώσεων φαίνεται ανωτέρω στις ερωτήσεις 4 και 5. Εδώ έχουμε να προσθέσουμε ακόμη αυτό μόνο, ότι η Ορθόδοξος Εκκλησία μας, έχουσα ύπ' όψιν της την διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου που λέγει: «Παρακαλώ ούν πρώτον πάντων ποιείσθαι δεήσεις, προσευχάς, εντεύξεις, ευχαριστίας, υπέρ πάντων ανθρώπων» (Α' Τιμ. 2,1-2), διδάσκει να κάνουμε προσευχή για τους μνημονευθέντος ανωτέρω, αλλά μόνο με γενικό τρόπο, «ομαδικός», και όχι να τους μνημονεύουμε ονομαστικώς δεδομένου ότι αυτοί δεν έχουν κοινωνία με εμάς.
Ως παράδειγμα, όταν ακούμε στην Θεία Λειτουργία τον Ιερέα να λέγει: «Αποκάλυψη αυτοίς το Εύαγγέλιον της δικαιοσύνης, διδάξει αυτούς τον λόγον της αληθείας, ένωση αυτούς τη Αγία αυτού, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία..» η όταν λέγωμεν: «Υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου...» και αλλά παρόμοια, τότε η Αγία Εκκλησία μας προσεύχεται με συνοδικό τρόπο, για όλους γενικά, όπως είπαμε, τους ανθρώπους. Την συμπροσευχή με αυτούς τιμωρούν οι θείοι Κανόνες (Των Αποστόλων οι 9,10,45,64, Λαοδ. 6,7,33). Βλέπε και στον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης στην ερώτηση 47).
Η Ορθόδοξος Εκκλησία, ενώπιον όλων των ανθρώπων παντός θρησκεύματος και ομολογίας, διαφυλάσσει και προβάλλει την διδασκαλία του Σωτήρος, επειδή πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ο πλησίον μας (Ματθ. 22,39) και πάλι άλλου λέγει: «Πάντα ούν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς» (Ματθ. 7,12). Όσον άφορα για την πίστη των δεν μπορούμε να έχομε κοινωνία με αυτούς ούτε στην προσευχή, ούτε στα άλλα μυστήρια της Εκκλησίας του Χριστού, μέχρις ότου έλθουν στην αληθινή πίστη (Καν. Άποστ. 10-11). Ενώ για τις αμαρτίες των δεν έχουμε λόγο να μισούμε αυτούς, αλλά τον διάβολο, ό οποίος τους έριξε στην πτώση όπως λέγει και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Αγάπησε τους αμαρτωλούς, αλλά μίσησε τα έργα των και μη τους καταφρονείς γι' αυτά». Με άλλα λόγια να μισούμε την ασθένεια και όχι τον ασθενή.
Εάν είναι αιρετικοί οποιασδήποτε αιρέσεως δεν επιτρέπεται να προσευχώμεθα μαζί, ούτε να τρώγωμεν, ούτε στο σπίτι μας να τους δεχώμεθα για να μη κοινωνήσωμεν με τα κακά των έργα και τις αιρετικές των δοξασίες (Β' Ιωάν. 1,10-11), Β' Οικουμ. 5ος Κανών, Γ' Οικουμ. 7ος και ΣΤ' ό 1ος και ό 2ος).

007. Από απόψεως της πίστεως στον Θεό σε ποιες κατηγορίες διαιρούνται οι άνθρωποι επί της γης;
Διαιρούνται σε τρεις μεγάλες ομάδες:
Στους χριστιανούς, οι οποίοι πιστεύουν στον Θεό, στους ειδωλολάτρες, οι οποίοι δεν πιστεύουν στο Ευαγγέλιο του Χριστού, αλλά σε ορισμένους ανθρώπους θεωρούμενους ως θεούς, όπως τον Βράχμαν, τον Βούδα, τον Κομφούκιο, τον Μωάμεθ κ.λ.π, και στην τρίτη ομάδα των άθεων, οι οποίοι δεν πιστεύουν σε καμία θεότητα, αλλά μόνο στην ύλη.
Οι ειδωλολάτρες χωρίζονται και αυτοί σε τρεις μεγάλες ομάδες:
Στους μονοθεϊστές Εβραίους και Μωαμεθανούς, στους δυαλιστάς, οι οποίοι πιστεύουν σε δύο αρχές, στην αρχή του καλού και του κακού και στους πολυθεϊστές, οι οποίοι πιστεύουν σε πολλά είδωλα ή ψευδείς θεούς.
Οι Χριστιανοί χωρίζονται και αυτοί με την σειρά των σε τρεις μεγάλες ομολογίες και Εκκλησίες.
Στους ορθοδόξους, στους καθολικούς και στους προτεστάντες.
Από τον προτεσταντισμό σχηματίσθηκαν πάρα πολλές διακλαδώσεις όπως: Οι προτεστάντες της ομολογίας της Αυγούστης, οι Λουθηρανοί, οι Καλβινιστές, οι Αγγλικανοί, οι Μεθοδιστές οι Πρεσβυτεριανοί κ.λ.π.
Οι τελευταίες νεοπροτεσταντικές παραφυάδες απεσχίσθησαν από τους κόλπους, του προτεσταντισμού και λυμαίνονται επί ένα τώρα αιώνα τους χριστιανούς όλων των ορθοδόξων χωρών.
Αυτές είναι: Οι Βαπτιστές, οι Αντβεντιστές, οι Ευαγγελικοί, οι Πεντηκοστιανοί, οι Ιεχωβάδες κ.λ.π., και φθάνουν στις ημέρες μας μέχρι τις εκατό αιρέσεις, οι οποίες ξεσχίζουν τον χιτώνα του Χριστού και την ενότητα της Αποστολικής Εκκλησίας.


008. Ποιες είναι οι κατηγορίες των χριστιανών που έχουν την Χάρη της σωτηρίας;
Η Ορθόδοξος Εκκλησία μας διδάσκει ότι η χάρις προσφέρεται σ' όλους τους ανθρώπους «Επεφάνη γαρ η χάρις του Θεού η σωτήριος πάσιν άνθρώποις» (Τίτ. 2', 11), διότι «ο Θεός πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι και εις έπίγνωσιν αληθείας έλθείν» (Α' Τιμ. 2,4).
Αλλά η χάρις δεν αναγκάζει κανέναν. Οι άνθρωποι έχουν την ελευθερία να την δεχθούν και να συνεργήσουν μαζί της ή να την απορρίψουν.
Όσοι την δέχονται σώζονται οι δε άλλοι όχι.


009. Πώς μπορούν να σωθούν οι χριστιανοί που δεν έχουν την αληθινή πίστη και βάσει ποίου νόμου θα κριθούν στο έσχατο Δικαστήριο;
Μόνο οι χριστιανοί που υπηρετούν τον Θεό με την αληθινή πίστη θα σωθούν, όπως λέγει το Άγιο Πνεύμα: «Εγγύς Κύριος πάση τοις επικαλουμένοις αυτόν, πάση τοις επικαλουμένοις αυτόν εν αληθεία» (Ψαλμ. 144,18). Για τους ανθρώπους που δεν πίστευσαν στον αληθινό Θεό δεν μπορούμε να πούμε ότι σώζονται, διότι ο Απόστολος μας διδάσκει: «Εις Κύριος, μία πίστης και εν βάπτισμα» (Έφεσ.4,5 Α' Κορ. 12,12). Και πάλι: «Και όσοι τω κανόνι τούτω στοιχήσουσιν ειρήνη έπ' αυτούς και έλεος» (Γαλ. 6,16) και σε άλλο μέρος: «Εάν δε και αθλητής ου στεφανούται, εάν μη νομίμως άθληση» (Β' Τιμ. 2,5).
Όσον άφορα τα κριτήρια με τα οποία θα κριθούν οι επί της γης άνθρωποι, μας λέγει ό άγιος Γρηγόριος Νύσσεις, ότι θα κριθούν βάσει τεσσάρων κριτηρίων: Οι ειδωλολάτρες βάσει του νόμου της συνειδήσεως των (Ρωμ. 2,14-15), οι Ιουδαίοι κατά τον νόμο του Μωϋσέως (Ρωμ. 2,12), οι χριστιανοί βάσει του Νόμου του Ευαγγελίου. (Ιωάν. 12,48 Ρωμ. 2,16 Ιακώβ 2,12).
Υπάρχει ακόμη και ένα τέταρτο κριτήριο, το οποίον άφορα όλους τους ανθρώπους και αυτό είναι ο νόμος των κτισμάτων του Θεού, ή όπως λέγουν οι Άγιοι Πατέρες ο φυσικός νόμος, που έχει δοθεί εξ αρχής στον άνθρωπο από τον Θεό, δηλαδή η θεωρία των δημιουργημάτων του Θεού, κατά τον άγιο Ισαάκ τον Σύρο.
Γι’ αυτό τον νόμο των κτισμάτων, ο οποίος είναι πάντοτε ορατός ενώπιον όλων των ανθρώπων, είπε ο Απόστολος Παύλος: «τα γαρ αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράτε, ή τε αΐδιος αυτού δύναμις και θειότης εις το είναι αυτούς αναπολόγητους» (Ρωμ. 1,20). Γι’ αυτόν τον νόμο, είπε και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσεις τα εξής: «Η δημιουργία του Θεού είναι σαν μια σάλπιγγα, η οποία σαλπίζει εξ ουρανού στους ανθρώπους ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός και Πλάστης της». Αυτός ο νόμος θα ελέγξει όλους τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν θέλησαν να γνωρίσουν τον Κτίστη του κόσμου.’

010. Τι τύχη θα έχουν, βάσει του Ιερού Ευαγγελίου, οι λαοί που δεν θέλησαν να πιστεύσουν στην αλήθεια του Θεού;
Οι ειδωλολατρικοί λαοί στους οποίους κηρύχθηκε το Άγιο Ευαγγέλιο και δεν θέλησαν να πιστεύσουν στον Ιησού Χριστό και το Ευαγγέλιο Του, την Ημέρα της εσχάτης Κρίσεως θα τιμωρηθούν σκληρότερα απ' ότι οι κάτοικοι Σοδόμων και Γομόρρας.
Αυτή την αλήθεια μας την φανερώνει ο ίδιος ο Σωτήρ μας Ιησούς Χριστός, όταν λέγει:
«Και ως εάν μη δέξηται υμάς μηδέ ακούσει τους λόγους υμών, εξερχόμενοι έξω της οικίας ή της πόλεως εκείνης εκτινάξατε τον κονιορτόν των ποδών υμών. Αμήν λέγω υμίν, ανεκτότερων εσταί γη Σοδόμων και Γομόρρας εν Ημέρα της κρίσεως ή τη πόλει εκείνη». (Ματθ. 10,14-15 Μάρκ. 6,11 Λουκ. 10,12 και Β' Πέτρ. 2,9).

011. Ποιος είναι ο συντομότερος ορισμός της πίστεως και της ελπίδος;
Είναι η λέξη «Πιστεύω», η οποία σημαίνει ότι δέχεσαι και ομολογείς οτιδήποτε διδάσκει η Εκκλησία του Χριστού. Ενώ ο ορισμός της ελπίδος είναι: «Η προσμονή με εμπιστοσύνη των αγαθών επαγγελιών του Θεού».


012. Ποια αγαθά έργα αυξάνουν την πίστη μας στον Θεό; η αμφιβολία για την πίστη είναι αμαρτία; Πώς μπορεί να απομακρυνθεί η αμφιβολία από την καρδιά του ανθρώπου;
Η πίστης αποκτάται, αυξάνει και ενισχύεται με τους πειρασμούς, με τις στενοχώριες και τα βάσανα (Α' Πέτρου 1, 6-7 Ιακώβ•1,3) και δεύτερον με τον προσευχή (Μάρκ.9,24 και Λουκ.17, 15).
Η αμφιβολία της πίστεως είναι αμαρτία και συμβαίνει στον άνθρωπο από την ελάττωση της πίστεως του (Ματθ. 8, 26 14, 31 Λουκ. 8, 24-25 και Ιακώβ 1, 6).
Η αμφιβολία απομακρύνεται από την καρδιά του ανθρώπου με την πίστη, την προσευχή και την Παράδοση εξ ολοκλήρου του εαυτού μας στο θέλημα του Θεού (Ματθ. 26, 38-41).
Μερικές φορές η αμφιβολία διώχνεται με κάποια ενέργεια του Θεού είτε για να μας λυτρώσει από την τυραννία των αμαρτιών μας είτε προπαντός για να μας ταπεινώσει και έτσι να ζητήσουμε περισσότερο την βοήθεια Του.


013. η χριστιανική ελπίδα γεννάται από την πίστη ή από όλα τα αγαθά έργα;
Η χριστιανική ελπίδα γεννάται από την πίστη (Γαλ. 5,5 Έβρ.10,23). Επίσης γεννάται και από την υπομονή (Ρωμ. 5,4).


014. Πώς μπορούμε να αυξήσουμε στην καρδιά μας την ελπίδα της σωτηρίας;
Μπορούμε να την αυξήσουμε με την έμπρακτη πίστη, δηλαδή την πίστη που συνοδεύεται με τα έργα της αγάπης (Γαλ. 5,5-6 Α' Θεσ. 1-3 Τίτ. 3,15 Φιλ. 1,5). Αυτή την πίστη την έχει όποιος εργάζεται με βία του εαυτού του σ' όλη την ζωή του τα καλά έργα. Όποιος ελπίζει στην σωτηρία χωρίς την εκτέλεση των καλών έργων, κατά το δυνατόν, αυτός έχει μία ανόητη ελπίδα. «'Έλπισον επί Κύριον και ποίει χρηστότατα..» (Ψαλμ. 36,3)





015. Πώς κατανοείται ο λόγος της Αγίας Γραφής, που λέγει: «Επικατάρατος άνθρωπος, ός την ελπίδα έχει έπ' άνθρωπον;» (Ίερμ.17,5).
Την ελπίδα μας πρέπει να την στηρίζουμε μόνο στον Θεό (ψαλμός . 2,12 5,11 και 117, 8-9) και όχι στον άνθρωπο (Ψαλμ. 145,3και Ησαΐου 2,22). η ελπίδα του πιστού δεν πρέπει να στηρίζεται στο σώμα (στα σωματικά - πρόσκαιρα πράγματα), ούτε στους εαυτούς μας (Φιλ. 3,4 και Β' Κορ. 1,9). Δεν πρέπει να ελπίζουμε στην δικαιοσύνη μας (Λουκ. 18,19). Ό άνθρωπος ομοιάζει με το χόρτο (ψαλμ.102,15), με άνθος του αγρού, με σκιά, με καλάμι που σαλεύετε από τον άνεμο, με ιστό αράχνης (Ησαΐου 36,6 Ιώβ 18,14). Επομένως είναι καταραμένος ο άνθρωπος που ελπίζει σε άνθρωπο, διότι ελπίζει στο μικρότερο κτίσμα του Θεού και αδύναμο και όχι στον Θεό των δυνάμεων. Όποιος ελπίζει στον Θεό αγαπάται υπό του Θεού (ψαλμ. 146,11), ενώ οποίος ελπίζει στον άνθρωπο, ελπίζει στην ματαιότητα, διότι για τον άνθρωπο «αι ημέραι μου ωσεί σκιά εκλήθησαν, καγώ ωσεί χόρτος εξηράνθην (ψαλμ. 101,12). Είναι καταραμένος ο άνθρωπος, όταν ελπίζει στα μάταια, τα φθαρτά και σε ανθρώπους που είναι δούλοι των παθών των. (Ιωαν. 8,34, Ρωμ. 1,24 3,9 7,5 14,23 Εφεσ. 2,3).

016. Τι είναι η απελπισία και ποιες είναι οι συνέπειές της στην ζωή τον ανθρώπων;
Απελπισία είναι η απώλεια της εμπιστοσύνης στην αγαθοσύνη και ελεημοσύνη του Θεού. Αυτή είναι μία αμαρτία κατά του Αγίου Πνεύματος. η απελπισία, κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, είναι η ενδέκατη βαθμίδα της κακίας. Οι συνέπειές της, οδηγούν τον άνθρωπο στην δωδέκατη βαθμίδα, που είναι η αυτοκτονία, όπως συνέβη με τον Ιούδα.


017. Γιατί μερικοί από τους ανθρώπους χάνουν την ελπίδα της σωτηρίας των και καταλήγουν στην αυτοκτονία;
Ο άνθρωπος φθάνει στην αυτοκτονία κυρίως λόγω της απιστίας, της υπερηφάνειας, της απολύτου εμπιστοσύνης στον εαυτό του και της στερήσεως ενός καλού Πνευματικού.


018. Πώς μπορούμε να αποφύγουμε την απελπισία και την αυτοκτονία; Τι μας διδάσκουν οι Άγιοι Πατέρες γι' αυτή την περίπτωση; Επιτρέπεται να μνημονεύονται στις Ιερές ακολουθίες παρόμοια πρόσωπα;
Η απελπισία και η σκέψη της αυτοκτονίας θεραπεύονται με την επίμονη προσευχή (Ιακώβ 5,13 Ιούδα 20).
Οποιαδήποτε προσευχή που γίνεται με ζήλο επιφέρει «την απαλλαγή από την απελπισία και την ενίσχυση της ελπίδος».
Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, (Λόγος 28).
Επίσης ο άνθρωπος θεραπεύεται από την απελπισία με την εξομολόγηση και την Θεία Κοινωνία.
Όσοι αυτοκτόνησαν δεν επιτρέπεται να μνημονεύονται με κανένα είδος προσευχής, ούτε στο σπίτι, ούτε στην Αγία Εκκλησία εκτός των περιπτώσεων, εκείνων που έπασχαν από παραφροσύνη η βαρείας μορφής κλονισμό των νεύρων των.


019. Τι είναι χριστιανική αγάπη, σε πόσα μέρη διαιρείται και πώς γεννάται στην καρδιά του ανθρώπου;
Η αγάπη, με την γενική έννοια, είναι ο πόθος του ανθρώπου για κάθε τι το καλό και ωραίο, για κάθε τι το επιθυμητό. η χριστιανική αγάπη είναι η θεία δύναμης, που εκχύνεται στην καρδιά του άνθρωπου με το Μυστήριο του αγίου Βαπτίσματος, με το οποίο ανάβει ο θερμός και καθαρός πόθος για τον Θεό, το αγαθό η οτιδήποτε άξιο τιμής και επιθυμεί με όλες τις δυνάμεις της (η καρδιά του ανθρώπου) την ένωση μ' Αυτόν και την πραγματοποίηση του θελήματος Του, θυσιάζοντας εν ώρα ανάγκης οποιοδήποτε ανθρώπινο αγαθό.
Η θεία αγάπη χωρίζεται σε δύο μέρη και συγκεκριμένα:
Στην αγάπη, που κερδίζεται με την εκτέλεση όλων των καλών έργων και προπαντός με την καθαρά καρδιακή προσευχή και δεύτερον στην αγάπη που εκφράζεται με τις άκτιστες θείες ενέργειες, οι όποιες είναι δώρο του Ουρανού.
(Ηθική Θεολογία π. Δημήτρη. Στανιλοάε).


020. Ποια αγαθά έργα αυξάνουν την χριστιανική αγάπη στον άνθρωπο και ποιες αμαρτίες περισσότερο την ελαττώνουν;
Όλα τα καλά έργα βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει την θεία αγάπη, αλλά περισσότερο από όλα η καθαρά προσευχή. Διότι με αυτή «κράζοντας ο άνθρωπος προς τον Θεό, εξέρχεται έξω από το είναι του (Άγιος Μάξιμος Ομολογητής).
Το μεγαλύτερο αμάρτημα είναι η χαλάρωση και εκδίωξη από την καρδιά μας της θείας αγάπης.
Είναι κακία, που ισοδυναμεί με την αυτοκτονία του άνθρωπου (Πράξ. 27,41 Α' Ιωάν. 3,15 και 4,20).

021. Πόσα είδη αγάπης υπάρχουν κατά τους Αγίους Πατέρας και ποια απ' αυτά συνεργούν στην σωτηρία;
Είναι πέντε είδη αγάπης: η πρώτη και η δεύτερη είναι πνευματικές, η τρίτη είναι αγάπη φυσική, δρα ούτε καλή ούτε κακή, ενώ οι δύο τελευταίες οδηγούν στην τιμωρία και καταδίκη. η αγάπη του Θεού και του πλησίον οδηγούν στην σωτηρία αυτούς που τις εκτελούν, διότι σ' αυτές κρέμεται όλος ο νόμος και οι προφήται. (Ματθ. 13,37-40).
Η φυσική αγάπη είναι των γονέων προς τα παιδιά και το αντίθετο. Ενώ οι αγάπες, που καταδικάζονται είναι:
η σαρκική - εμπαθής αγάπη και η του συμφέροντος, δηλαδή για τη δόξα, τα χρήματα κ.λ.π.


022. Ποια είναι τα τέκνα της χριστιανικής αγάπης;
Είναι όλα τα καλά έργα και το πρώτο εξ αυτών είναι η αγία προσευχή.


023. Πώς αποδεικνύεται η χριστιανική αγάπη;
Η χριστιανική αγάπη τόσο προς τον Θεό όσο και προς τον συνάνθρωπο αποδεικνύεται με τα καλά έργα, όπως:
Την ελεημοσύνη, την βοήθεια στους έχοντας κάποια ανάγκη, την υποδοχή στους ξένους, την ανάπαυση και συμπαράσταση στους πονεμένους, την υποστήριξη των αδυνάτων, την απόκρυψη των ελαττωμάτων των άλλων, την συγχώρηση σ' αυτούς που μας λύπησαν, την προσευχή για την ευόδωση των έργων των άλλων, την θυσία του εαυτού μας για τους άλλους κ.λ.π. (Β' Κορ. 8,12 Α' Θεσ.2,8 Β' Τιμ. 11,10 Α' Ιωάν. 3,6 κ.λ.π).


024. Τι είναι το μίσος, το οποίο γεννάται στην καρδιά του ανθρώπου και πώς μπορεί να καταπολεμηθεί;
Το μίσος, καθώς και τα άλλα πάθη προέρχονται από την αγάπη του εαυτού μας, η οποία είναι μητέρα και ρίζα όλων των παθών, κατά τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό και τον Ισαάκ τον Σύρο.
Αυτή η αγάπη είναι η παρά φύσιν αγάπη του σώματός μας, κατά τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή.
Το μίσος είναι ο δολοφόνος του ανθρώπου (Α' Ιωάν. 3,15).
Επιτρέπεται μόνο εναντίον του διαβόλου και της αμαρτίας (Ψαλμ. 96, 11, Αμώς 5,15) και εναντίον των αδίκων κατά τον λόγο του ψαλμωδού: «αδικία εμίσησα και εβδελυξάμην, τον δε νόμον σου ηγάπησα» (Ψαλμ. 118,163 Ρωμ. 12,19).
Οι χριστιανοί πρέπει να μισούν το ψευδός (Ψαλμ. 118,163) και κάθε οδό αδικίας «Από των εντολών σου συνήκα, δια τούτο μίσησα πάσαν οδόν αδικίας» (Ψαλμ. 118), καθώς και την σύναξη των αμαρτωλών ανθρώπων: «Εμίσησα εκκλησία πονηρευομένων και μετά ασεβών ου μη καθίσω».
Πρέπει να μισούν αυτούς που μισούν τον Θεό (Ψαλμ. 138, 21-22).
Το μίσος διώχνεται με την αγάπη του Θεού και του πλησίον, ενώ την προς τον Θεό αγάπη την αποκτούμε με την εκτέλεση των καλών έργων και κυρίως με την καθαρά προσευχή.


025. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ μίσους, οργής, ζηλοτυπίας, φθόνου, διαπληκτισμού, πείσματος και ποια είναι τα επακόλουθα αυτών;
Το μίσος είναι η ρίζα των σημειωθέντων ανωτέρω παθών και αυτά είναι τα παρακλάδια του, όπως λέγει ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος, για την διαφορά των παθών.
Ο καρπός του μίσους και των τέκνων του είναι ο θάνατος της ψυχής.

026. Με τι λόγια και πνευματικές συμβουλές στηρίζετε τους πιστούς στις τρεις θεολογικές αρετές - πίστη, ελπίδα και αγάπη - οι οποίες αποτελούν το θεμέλιο της σωτηρίας μας;
Εγώ είμαι απλός και αγράμματος άνθρωπος και δεν είμαι ειδικός να διδάξω γι' αυτές τις τρεις αρετές. Το αφήνω ανεπιφύλακτα στους θεολόγους, οι οποίοι μπορούν να κατανοήσουν και να εξηγήσουν αυτές στους ακροατές των. Εδώ πρόκειται να πούμε για την θεολογία στους πολλούς και αγράμματους, οι οποίοι ακόμη δεν ξέρουν το Σύμβολο της Πίστεως και το Πάτερ ημών και ακόμη ούτε τις στοιχειώδεις προσευχές. Εγώ, με τις ασθενείς μου δυνάμεις και τις λίγες γνώσεις που έχω σ' αυτούς που ποθούν την σωτηρία των, πρώτα - πρώτα συνιστώ τον φόβο του Θεού, που διδάσκει κάθε άνθρωπο πώς να αποφεύγει το κακό.
Γνωρίζουμε από τους Αγίους Πατέρας ότι η σοφία είναι διπλή. η άνω είναι ο φόβος του Θεού και η κάτω είναι η αγάπη του Θεού, η οποία είναι «σύνδεσμος τελειότητας». Αρχίζοντας εγώ από τον φόβο του Θεού, προτρέπω τους πιστούς στο φόβο του θανάτου και της Μελλούσης Κρίσεως.
Ύστερα μεταφέρω την σκέψη των στα βάσανα της κολάσεως, στην δόξα του παραδείσου, στην διάθεση για τα έργα της ελεημοσύνης, στην ανατροφή των παιδιών με τον φόβο και τον πόθο του Θεού, στην ειλικρινή εξομολόγηση, στην αποφυγή των αμαρτιών, που είναι η αληθινή μετάνοια.
Τους παντρεμένους προτρέπω στην καθαρά συζυγική ζωή, στην αποφυγή των εκτρώσεων και οποιαδήποτε προσπάθεια αποφυγής της τεκνογονίας. Τους συμβουλεύω ν' αποφεύγουν τους καυγάδες, τα δικαστήρια, την οργή, την μέθη, το μίσος και να ειρηνεύουν μ' αυτούς που διαπληκτίζονται προ της δύσεως του ηλίου.
Να πηγαίνουν επίσης στην Αγία Εκκλησία, ν' ακούουν το κήρυγμα των ιερέων και να μη συχνάζουν στα σπίτια και τις συνάξεις των αιρετικών. Να φυλάγονται από το ποτό, την ακολασία, την μοιχεία και από άλλες συνήθειες αυτών των μεγάλων αμαρτιών.
Τους συμβουλεύω να νηστεύουν με πνεύμα αγιασμού και όχι επιδείξεως τις τέσσερις νηστείες του έτους, καθώς και την Τετάρτη και Παρασκευή εκτός των περιπτώσεων ασθενείας η άλλης παρόμοιας ευλογίας.
Επίσης να μη διαβάζουν τα αντιχριστιανικά και αιρετικά βιβλία, ούτε να συζητούν με αιρετικούς, αλλά να διαβάζουν κυρίως την Αγία Γραφή και την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων.
Ακόμη να έχουν στο σπίτι των το Ωρολόγιο της Εκκλησίας, το Ψαλτήρι, την Αγία Γραφή και άλλα ψυχωφελή και πνευματικά βιβλία. Επίσης να υπακούουν στους ιερείς και τους άρχοντας της Χώρας διότι αυτοί έχουν τοποθετηθεί από τον Θεό σ' αυτά τα αξιώματα. Να προσεύχονται το βράδυ και το πρωί και ν' αρχίζουν οποιαδήποτε εργασία των με προσευχή και το σημείο του Σταυρού. Να ζουν μεταξύ των στο σπίτι με ειρήνη, με τους γειτόνους και με όλους τους ανθρώπους, να συμπαθούν τους πτωχούς, τους ξένους και τους ασθενείς.Να μην αρπάζουν τίποτε από τους άλλους ούτε από την κοινή περιουσία των.
Επίσης τους παρακαλώ να προσεύχονται για όλο τον κόσμο, να υπομένουν με γενναιοψυχία τις στενοχώριες, τις αρρώστιες και τις συκοφαντίες των άλλων, να αποδίδουν στον άξιο τιμής την τιμή, στον επιζητούντα τις οφειλές να δίνουν τις οφειλές και σε τίποτε κανείς να μην είναι οφειλέτης, όπως διδάσκει ο άγιος Απόστολος Παύλος στην προς Ρωμαίους επιστολή του (13,.
Μ' αυτά τα λόγια διδάσκω τους χριστιανούς της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, που έρχονται σε μένα για συμβουλές.
Δεν πρέπει σ' αυτούς τους απλούς ανθρώπους να αναπτύσσουμε θέματα θεολογίας διότι δεν τα καταλαβαίνουν και ούτε είναι για την ψυχική των ωφέλεια εν όσο καιρώ έχουν «γαλακτίους οδόντας»

027. Για ποια αιτία δημιούργησε ο Θεός τον ορατό και αόρατο κόσμο;
Ο Θεός δημιούργησε όλο τον ορατό και αόρατο κόσμο χάριν της ανέκφραστου αγάπης, ελέους, και αγαθότητας Του (Ψαλμ.32,5 64,9 135, 1 κ.λ.π.).
Για την δόξα Του (Ψαλμ. 18,1-2 96,6 Ρωμ.1,20).
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο βιβλίο του «Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο» στο Β' Κεφ. μας λέγει για όλα αυτά.

028. Τι σημαίνει δικαιοσύνη Θεού και πώς μπορούμε να την εφαρμόσουμε;
η δικαιοσύνη του Θεού είναι μία από τις αρετές του Θεού.(Ψαλμ. 7,9 Δευτ. 32,4 κ.λ.π.).
Ενώ, όσον άφορα για την εκπλήρωση της δικαιοσύνης του Θεού κατά το ανθρωπίνως δυνατόν, πρέπει ο χριστιανός να αναγκάζει τον εαυτό του στα καλά έργα και στην εκπλήρωση όλων των εντολών του Κυρίου και τότε να θεωρεί τον εαυτό του «αχρείο δούλο», όπως λέγει ο Χριστός (Λουκ. 17,10), πιστεύοντες ότι Όλα τα καλά έργα γίνονται στους πιστούς από τον Θεό (Φιλιπ. 11,13-15 Β' Θεσ. 11,17).
Ο Θεός είναι δίκαιος και υπόσχεται την ευλογία Του σ' αυτούς που εκτελούν τις εντολές του (Ψαλμ.14,1-2 23,3 Ματθ. 5,.

029. Κατά πόσο μπορεί ο άνθρωπος να κατανόηση τα έργα τον Θεού;

Σ' αυτή την ερώτηση σας απαντώ με τον λόγο της Αγίας Γραφής ότι «έργα δικαιοσύνης τις αναγγέλλει ή τις υπομένει;» (Σοφία Σειράχ 17,22). Ενώ στους έσχατους χρόνους λόγω της απέραντου δικαιοσύνης του Θεού τα πάντα θα γίνουν γνωστά στους ανθρώπους. «Και πάντας τους υιούς σου διδακτούς Θεού και εν πολλή ειρήνη τα τέκνα σου» (Ησαΐου 54,13 και 55,5). Μόνο εκείνο που είναι γνωστό στον Θεό θα φανερωθεί στους ανθρώπους (Ρωμ. 1,19).
Ο Θεός είναι άπειρος. Τα έργα Του είναι άπειρα. «Τον ποιούντα μεγάλα και ανεξιχνίαστα ένδοξα τε και εξαίσια, ων ουκ εστίν αριθμός» (Ιώβ 5,9, 9,10 Εκκλησ. 3,11 11,.
Οι κρίσεις του Θεού είναι ανεξιχνίαστες στον ανθρώπινο νου (Ψαλμ. 35,6 Λουκ. 8,4).
Ο άνθρωπος, κατά το μέτρο της καθαρότητας του νου και της καρδίας του, μπορεί να καταλάβει τα μυστήρια των δημιουργημάτων του Θεού, διότι κατά την μαρτυρία του Μεγάλου Βασιλείου «ο κόσμος αυτός είναι σχολή των πνευματικών εννοιών και τόπος διδασκαλίας της γνώσεως του Θεού, ο οποίος με τα ορατά και αισθητά διδάσκει τον νου του ανθρώπου για τα αόρατα. (Εξαήμερος Λογ. Α' ).
Με την θέα της πνευματικής σοφίας του κόσμου ο άνθρωπος γνωρίζει από τα δημιουργήματα τον Δημιουργό (Ρωμ. 1,20 Ησαΐου 40,22). Ο ουρανός και η γη διηγούνται για την δόξα Του (Ψαλμ. 18,1-4 και 144,10).
Η αγαθότητα και η πρόνοια του Θεού φαίνεται σ' όλα τα δημιουργήματα Του. η δύναμίς Του πάλι φαίνεται στην Δημιουργία Του (Ψαλμ. 18,1 110, Ρωμ. 1,20). η σοφία και η δόξα Του γνωρίζεται στα θαυμαστά Του έργα (Ιώβ 37,16,38,4 Ψαλμ. 8,1). η δικαιοσύνη Του το ίδιο. η αγιότητά Του γνωρίζεται από τον Νόμο Του (Δευτ. 4,8 και Ρωμ. 7,12). Στους έσχατους χρόνους μας λέγει η Αγία Γραφή, ότι «ενεπλήσθη σύμπασα (η γη) του γνώναι τον Κύριον ως ύδωρ πολύ κατακάλυψε θάλασσας» (Ησαΐου 11,9 Εκκλησιασ. 8,17).

030. Τι εννοούμε όταν λέμε Πρόνοια του Θεού με την οποία κυβερνά τα δημιουργήματά Του;
Πρόνοια του Θεού είναι η αδιάκοπη φροντίδα, που έχει για τα έργα Του(Ψαλμ. 32,13 14,15 Λουκ. 7,22).
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέγει ότι από την πρόνοια και προνόησι του Θεού έχουν ανάγκη για να συντηρούνται όλα τα πράγματα του κόσμου.
Ενώ ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων λέγει ότι είδε ο Θεός τα πάντα προ της δημιουργίας των γνωρίζοντας το καθένα προ πάντων των αιώνων με την άπειρη και εκτός των χρονικών ορίων σοφία Του.

031. Λέγουν μερικοί από τους Αγίους Πατέρας ότι ο Θεός κυβερνά τον κόσμο με δύο χέρια, δηλ. με το χέρι της δικαιοσύνης και με το χέρι του ελέους. Πώς κατανοούνται αυτά τα λόγια;
Τα δύο χέρια του Πατρός με τα οποία έκτισε τον ορατό και αόρατο κόσμο και με τα οποία κατευθύνει τα πάντα δεν είναι η δικαιοσύνη και το έλεός Του.
Τα δύο χέρια του Ουρανίου Πατρός είναι ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, όπως λέγει η Αγία Γραφή: «Τω λόγω του Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν και τω πνεύματι του στόματος αυτού πάσα η δύναμις αυτών» (Ψαλμ. 32,6).
Και εάν μερικοί Άγιοι Πατέρες αναφέρουν κάπου ως «χείρας του Θεού» την δικαιοσύνη και το έλεος Του με αυτό φανέρωναν ότι ο Θεός εργάζεται με ακρίβεια και με οικονομία την σωτηρία και δικαιοσύνη των ανθρωπίνων ψυχών και κυβερνά ολόκληρο τον κόσμο για την δόξα Του και κατά το Άγιο και δίκαιο Θέλημα Του.
Η Αγία Γραφή έχοντας υπ' όψιν αυτές τις δύο ιδιότητες του Θεού μας διδάσκει ότι περισσότερο πρέπει να φοβούμεθα το έλεος Του παρά την δικαιοσύνη Του.
Διότι, εάν λυπήσουμε την δικαιοσύνη του Θεού, θα τρέξουμε στο έλεός Του, ενώ, εάν σφάλλουμε στο μέγα έλεός Του, που έχουμε περισσότερη εμπιστοσύνη, κατόπιν πώς θα συμφιλιωθούμε με την δικαιοσύνη Του;
Γι' αυτό η Αγία Γραφή μας εφιστά την προσοχή, όταν λέγει: «Και μη ειπείς ο οικτιρμός αυτού πολύς, το πλήθος των αμαρτιών μου εξιλάσεται έλεος γαρ και οργή παρ' αυτού, και επί αμαρτωλούς καταπαύσει ο θυμός αυτού» (Σοφία Σειράχ 5, 6-7).

032. Εάν ο Θεός κυβερνά με την Πρόνοιά Του τον κόσμο, τότε τι ενοχή έχει ο άνθρωπος όταν σφάλει χωρίς την θέλησή του ή εξ αγνοίας του;
Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «και αφήκεν αυτόν εν χειρί διαβουλίου αυτού» (τον άφησε στο θέλημα του) (Σοφία Σειράχ 15,14). Ο Θεός δεν είναι «ο διαρρήκτης της θύρας». Αυτός δεν εκβιάζει την θύρα της ψυχής μας.
Άκουσε τι λέγει: «Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω. Εάν τις ακούσει της φωνής μου και άνοιξη την θύραν, και εισελεύσομαι προς αυτόν και δειπνήσω μετ' αυτού και αυτός μετ' εμού». (Αποκ. 3,20).
Αλλού δείχνοντας το αυτεξούσιο του ανθρώπου, λέγει: «Κύριε, όπλω ευδοκίας εστεφάνωσας ημάς». Επομένως ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και δεν τον αναγκάζει κανείς να κάνη το αγαθό, αλλά είναι καθήκον του να εκτελεί το καλό και να εφαρμόζει όλες τις εντολές του Χριστού (Ματθ. 28,20). Και, εάν κάποιος σφάλει σε κάτι εξ αγνοίας του θα τιμωρηθεί λιγότερο, όπως λέγει το χωρίο του Ευαγγελιστού Λουκά (12,48) «ο δε μη γνούς, ποιήσας δε άξια πληγών, δαρήσεται ολίγας».
Και εάν αμάρτησε χωρίς την θέληση του να μετανοεί με αληθινή μετάνοια για να θεραπευθεί (Λουκ. 17,3-4 και Β' Κορ. 7,10).



033. Τι είναι η σωτηρία και ποιες είναι οι προϋποθέσεις της κατά τους Αγίους Πατέρας;
Η σωτηρία είναι η ελευθερία από τα πάθη (Ψαλμ. 129,.
Η σωτηρία πηγάζει από τον Θεό (Ματθ. 1,21 Ψαλμ. 38,36 κλπ.). η σωτηρία ήλθε στο ανθρώπινο γένος δια του Αίματος του Ιησού Χριστού (Ματθ. 20,28, Μάρκ. 10,45). Τελειώθηκε δια του Ιησού Χριστού (Ησαΐου 63,9 Λουκ. 1,69). Ο Χριστός μπορεί να σώζει πάντοτε και μόνο Αυτός έχει αυτή την δύναμη (Πράξ. 4,12).
Ενώ οι προϋποθέσεις της σωτηρίας είναι: η Χάρις του Αγίου Πνεύματος, η αληθινή στον Θεό πίστης, ενωμένη μ' όλα τα καλά έργα και η ομολογία του Ονόματος του Ιησού Χριστού (Ρωμ. 10,9-10).
Διότι «ο υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται» (Ματθ. 10,22-24 και Μάρκ. 13,13).



034. Τι είναι η Χάρις και πώς λαμβάνει ο άνθρωπος αυτήν;
Η Χάρις του Αγίου Πνεύματος είναι η σφραγίς της εξαγοράς και απολυτρώσεως. «Και μη λυπήτε το Πνεύμα το Άγιον, του Θεού εν ω εσφραγίσθητε εις ημέραν απολυτρώσεως» (Εφεσ. 4,30).
Ο άνθρωπος λαμβάνει την Χάρη αυτή πρώτα - πρώτα με το ορθόδοξο Βάπτισμα δια της χρίσεως με το Άγιο Μύρο (Β' Κορ. Α' 21-22 Α' Ιωάν. 2,27).
Κατόπιν λαμβάνει την Θεία Χάρη με τα Μυστήρια της Εκκλησίας του Χριστού, τα όποια είναι επτά καθώς και με άλλες θρησκευτικές ευχές και αγιασμούς.
Η Χάρις προσφέρεται σ' αυτόν που πιστεύει στον Χριστό και ζει με μετάνοια. (Πράξ. 2,38 10,43-44 κλπ.).


035. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος; Ειδωλολάτρες, κακοί χριστιανοί, αιρετικοί, σχισματικοί, χριστιανοί με θανάσιμα αμαρτήματα;

Στη Καινή Διαθήκη, η Χάρις του Αγίου Πνεύματος υποσχέθηκε από τον Θεό να δοθεί σ' όλους αυτούς που θα πιστεύσουν στον Ιησού Χριστό (Ησαΐου 44,3 Πράξ. 11,17). Ιδιαίτερα δόθηκε στους Αγίους Αποστόλους (Ιωάν. 20,22 Πράξ. 1,. Οι ειδωλολάτρες, άπιστοι και αποστάται δεν έχουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος «Ούτοι εισίν οι αποδιορίζοντες, ψυχικοί, Πνεύμα μη έχοντες» (Ιούδα 19-20).
Στους έσχατους καιρούς «πολλοί ψευδοπροφήτες και ψευδόχριστοι» θα δείξουν με πονηρία ότι έχουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος και θα κάνουν μεγάλα σημεία και φαινομενικά θαύματα με την δύναμη του σατανά για να πλανήσουν πολλούς, όπως λέγει ο Χριστός (Ματθ. 24, 24 και Μάρκ. 13, 22), να πλανήσουν τους εκλεκτούς και να τους απομακρύνουν από την αληθινή πίστη (Αποκ. 19,20).
Μάγοι, ψευδοπροφήτες, απατεώνες, θαυματοποιοί είναι μισητοί ενώπιον του Θεού (Λευίτ. 20,27 και Δευτ. 18,10-12). Ο Θεός δεν ακούει τους θαυματοποιούς που κάνουν σημεία με την δύναμη του Σατανά (Λευϊτ. 11,31 20,6 Δευτ.13,3).Οι Χριστιανοί που πέφτουν στα μεγάλα αμαρτήματα λυπούν το Άγιο Πνεύμα (Έφεσ. 4,30).
Δεν χάνουν όμως την Χάρη της σωτηρίας των.
Εάν θα επιστρέψουν με όλη των την καρδιά δια της μετανοίας, της εξομολογήσεως και της επιτελέσεως αγαθών έργων, πάλι αποκτούν πλούσια την Χάρη του Αγίου Πνεύματος (Πράξ. 2,38).
Οι αιρετικοί και σχισματικοί δεν έχουν την Θεία Χάρη διότι αμάρτησαν ενώπιον του Αγίου Πνεύματος και έχει αποδειχθεί η κακία της απιστίας των, που είναι ενάντια προς την αληθινή πίστη του Χριστού.

036. Τι είναι τα καλά έργα και πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι τα έργα μας είναι καλά η κακά ενώπιον του Θεού;
Τα καλά έργα είναι «καρπός δικαιοσύνης» (Φιλιπ. 1,11 και Ιακώβ. 3,18).
Τα καλά έργα λέγονται επίσης και «καρποί άξιοι της μετανοίας» (Ματθ. 3,18 Λουκ. 3,.
Ο Ιησούς Χριστός ήταν σ' όλους αληθινό παράδειγμα καλών έργων (Ιωάν. 10,32 και Πράξ. 10,38).
Τα έργα μόνο τότε θεωρούνται καλά, όταν είναι ενωμένα με την αληθινή πίστη και γίνονται για τη δόξα του Θεού. (Ματθ. 6,1-4 Κολ.1,102,23).
Κανείς δεν μπορεί να σωθεί μόνο με τα καλά του έργα εάν δεν συνεργεί και το έλεος του Θεού στα δύσκολα πνευματικά του καθήκοντα. (Εφες. 2,8-9 Β' Τιμ.1,9).
Καθένας από εμάς πρέπει να γνωρίζει ότι όλα τα αγαθά έργα πραγματοποιούνται από τον Θεό στους πιστούς, επειδή «ο Θεός εστίν ο ενεργών εν ημίν και το θέλειν και το ενεργείν υπέρ της ευδοκίας» (Φιλιπ. 2,13).


037. Ποιο είναι το πρώτο αγαθό έργο και ποιο θεωρείται μεγαλύτερο ενώπιον τον Θεού;
Το πρώτο και μεγαλύτερο αγαθό έργο είναι η αγάπη του Θεού (Ματθ. 22,37 Μάρκ. 30,31).
Αυτή η μεγίστη αρετή αποκτάται στην καρδιά του ανθρώπου με την Χάρη του Παναγίου Πνεύματος (Ρωμ.5,5 Β' Θεσ.3,5).


038. Μπορεί ο άνθρωπος να σωθεί με μερικά μόνο καλά έργα δεδομένου ότι κανείς δεν μπορεί να εκτελέσει όλα τα καλά έργα.
Ο Σωτήρ ημών Ιησούς Χριστός έδωσε εντολή να φυλάγουμε όλες τις εντολές Του (Ματθ. 28,20).
Ο άγιος Απόστολος Ιάκωβος μας τονίζει ότι, εάν θα καταπατήσουμε μία εντολή τότε παραβαίνουμε όλες τις εντολές του Θεού (Ιακώβ. 2,10).
Λοιπόν, απ' αυτές τις μαρτυρίες της Αγίας Γραφής καταλαβαίνουμε καθαρά ότι είμεθα υποχρεωμένοι να τηρούμε όλες τις εντολές του Θεού για την σωτηρία μας. Γιατί ο Σωτήρ δεν ήλθε να καλέσει τους δικαίους, αλλά τους αμαρτωλούς στην μετάνοια (Ματθ. 9,13 Μάρκ.2,17 Λουκ.5,32).
Όποιος κάνει καρπούς άξιους της μετανοίας (Ματθ.3,, συμπληρώνει δια της μετανοίας την έλλειψη των καλών έργων τα οποία έπρεπε να κάνη και έτσι με την αληθινή μετάνοια σώζεται.
Αυτό το έργο μας δηλώνει και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Όταν λυπάσαι για τις αμαρτίες σου και μετανοείς υπερακοντίζεις όλους τους σωματικούς κόπους».
Ακόμη και ένας βαθύς από την καρδιά μας στεναγμός είναι αρκετός για την σωτηρία μας, όπως λέγει η Αγία Γραφή: «Η γαρ κατά Θεόν λύπη μετάνοια εις σωτηρία αμεταμέλητων κατεργάζεται» (Β' Κορ. 7,10).
Άλλη μεγάλη και περιεκτική σε καλά έργα αρετή είναι η ταπείνωση.
Γι' αυτή την αρετή μιλάει πρώτος ο προφήτης Δαβίδ, όταν λέει: «Εταπεινώθην και έσωσέ με ο Κύριος» (Ψαλμ. 114,6). Μιλάει γι' αυτήν και ο Σωτήρ ως πρώτη στην σειρά των μακαρισμών: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η Βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 5,3).
Ενώ ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος στον 25ο Λόγο του λέγει για τις ταπεινές σκέψεις: «Δεν νήστεψα, δεν αγρύπνησα, δεν κοιμήθηκα κάτω, αλλά ταπεινώθηκα και αμέσως μ' έσωσε ο Κύριος».
Επίσης εκεί φαίνεται ότι η ταπείνωση ανοίγει την Βασιλεία των ουρανών.
Και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει τα ίδια λόγια: «Ή ταπείνωση χωρίς τα καλά έργα μπορεί πολλές αμαρτίες να συγχώρηση, ενώ τα καλά έργα χωρίς την ταπείνωση είναι ανώφελα».
Ομοίως στον 50ον ψαλμό, που διαβάζουμε καθημερινά λέγει ότι: «καρδίαν συντετριμμένη και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει».
Και ο θείος πατήρ Εφραίμ ο Σύρος προσθέτει: «Εάν στενάζεις για όσα αμάρτησες μαζί με τον στεναγμό εξέρχεται και το βάρος του νοητού θηρίου, ανακουφίζεται ο νους από τα νέφη της αγνωσίας, καθαρίζουν τα μάτια της ψυχής σου, εισέρχεται μέσα σου ή ειρήνη και σε διδάσκει για την σωτηρία σου». (Λόγος περί μετανοίας).
Κατά τις δυνάμεις που έχει ο καθένας μας, να κοπιάζουμε για όλα τα καλά έργα των οποίων τις ελλείψεις θα συμπληρώνει ή ταπείνωση και το έλεος του Κυρίου.


039. Τι είναι η προσευχή και ποια είναι τα είδη της, κατά τους Αγίους Πατέρας;
Προσευχή είναι η συνομιλία με τον Θεό.
Η προσευχή είναι βλαστός της πραότητας και της αοργησίας. η προσευχή είναι καρπός της χαράς και της ευχαριστίας. Είναι η δίωξη της λύπης και απελπισίας, κατά τον Ευάγριο τον Ποντικό. Είναι η ένωση και συνάφεια του ανθρώπου με τον Θεό, και κατά τους Πατέρας είναι η δύναμη του κόσμου, η συμφιλίωση με τον Θεό, η μητέρα των δακρύων και η θυγατέρα αυτών. η προσευχή είναι το κλειδί της βασιλείας των ουρανών και κατά τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο εκ Ρωσίας (19ος αιών) είναι η ανάβαση του νου και των σκέψεων στον Θεό.
Η προσευχή έχει τρεις βαθμούς:
Στον πρώτο ανήκει η προφορική προσευχή, δηλαδή η σωματική προσευχή,
στον δεύτερο είναι η προσευχή του νου και
στον τρίτο είναι η προσευχή της καρδίας.


040. Σε πόσα είδη διαιρείται η προσευχή κατά την πράξει;
Στη πράξει η προσευχή διαιρείται σε τρία είδη:
Στη προσευχή της δοξολογίας,
της ευχαριστίας και
της ικεσίας.

041. Πώς γνωρίζει κάποιος ότι προσευχήθηκε αληθινά στο Θεό;
Η αίσθηση της παρουσίας του Θεού στην προσευχή μας γίνεται κυρίως όταν ο προσευχόμενος δεν απαγγέλλει τίποτε με λόγια.
Γι' αυτό, όταν τα λόγια της ευχής φθάσουν στην καρδιά, τότε σίγουρα αυτή η προσευχή είναι αληθινή.


042. Γνωρίζει ο άνθρωπος ότι πέρασε από την μια βαθμίδα της προσευχής στην άλλη ή όχι;
Η χρονική μετάβαση του προσευχομένου από την κατώτερη στην ανώτερη βαθμίδα της προσευχής, καθώς και η πνευματική του πρόοδος, δηλ. η ανάβασή του σ' αυτές τις τρεις πνευματικές βαθμίδες κατά τους περισσότερους Αγίους Πατέρας δεν γίνεται γνωστή στον προσευχόμενο.
Η πνευματική πρόοδος στη προσευχή ομοιάζει με ένα φυτό.
Αυξάνεται χωρίς να γνωρίζει και να αντιλαμβάνεται τις στιγμές της αναπτύξεως του.
Μοιάζει μ' ένα παιδί που μεταβαίνει από την μία ηλικία στην άλλη, χωρίς να μπορεί να ξέρη τον ακριβή καιρό της αναπτύξεως του.
Αυτή η πρόοδος του ανθρώπου στην προσευχή και γενικά στην πνευματική ζωή δεν είναι μόνο καρπός των κόπων, του αλλά περισσότερο της χάριτος και του ελέους του Θεού και είναι μυστική αυτή η πρόοδος από θεία οικονομία, για να μη πέσει ο άνθρωπος από την Χάρη του Θεού στην υπερηφάνεια και στηριχθεί στις δυνάμεις του εαυτού του.
Μολαταύτα ο θείος πατήρ Ισαάκ ο Σύρος φανερώνει μερικά σημεία με τα όποια μπορεί κανείς να καταλάβει σε ποια μέτρα ευρίσκεται, δηλ. σε ποια πνευματική βαθμίδα είναι.
Ιδού Τι λέγει: «Ό άνθρωπος, όσο βρίσκεται στην οκνηρία φρίττει στην ώρα του θανάτου και όταν θα πλησιάζει προς τον Θεό φοβάται στο αντίκρισμα του Δικαστηρίου. Ενώ όταν φθάσει στο πλήρωμα από την παρούσα ζωή της θείας αγάπης, τότε αυτή η αγάπη εξαφανίζει τις δύο δύσκολες ανωτέρω περιπτώσεις.


043. Γενικά οι πιστοί μας προσεύχονται λίγο, αλλά με πολλή ταπείνωση. Μπορεί να έχουν αυτοί ελπίδα σωτηρίας με την λίγη προσευχή που κάνουν; Ενώ οι ασθενείς και οι αγράμματοι, πώς πρέπει να προσεύχονται;
Ο Ιησούς Χριστός, ο Σωτήρ ημών είπε: «Προσευχόμενοι δε μη βαττολογήσητε όπως οι εθνικοί δοκούσι γαρ ότι εν τη πολυλογία αυτών εισακουσθήσονται. Μη ούν ομοιωθείτε αυτοίς οίδε γαρ ο πατήρ υμών ων χρείαν έχετε προ του υμάς αιτείσαι αυτόν» (Ματθ. 6,7- .
Έτσι εν συνεχεία τους δίδαξε πώς να προσεύχονται στον Θεό Πατέρα μας.
Λοιπόν, ο ίδιος ο Σωτήρ μας δίδαξε την σύντομη προσευχή.
Οποιοσδήποτε κάνει σύντομη προσευχή, αλλά με ταπείνωση και συμμετοχή της καρδίας του, σώζεται.
Ας προσέξουμε εκείνον τον άγιο γέροντα που λέγει το Γεροντικό, ο οποίος προσευχόταν επί 40 χρόνια με την ίδια πάντοτε προσευχή: «Κύριε, εγώ σαν άνθρωπος αμάρτησα, εσύ σαν Θεός συγχώρεσε με».


044. Ποιος είναι ο ιερότερος τόπος και χρόνος για την προσευχή;
Οποιοσδήποτε τόπος και χρόνος είναι κατάλληλος για προσευχή, όπως λέγει το χωρίο των ψαλμών: «Ευλογήσω τον Κύριον εν παντί καιρώ, διαπαντός η αίνεσις αυτού εν τω στόματί μου» (Ψαλμ. 33, 1).
Και πάλιν: «Εν παντί τόπο της δεσποτείας αυτού ευλογεί η ψυχή μου τον Κύριον (102,22).
Και, εάν ζητείτε ιερότερο τόπο προσευχής είναι η καρδιά του ανθρώπου, διότι αυτή είναι το νοητό Βήμα του Θεού από το οποίο πρέπει να προσφέρεται η θυσία της προσευχής (άγιος Ισαάκ ο Σύρος).
Και όπως είπαμε, κάθε στιγμή του χρόνου, είναι κατάλληλη για προσευχή πάντοτε.


045. Ποια προσευχή είναι ισχυρότεροι; η προφορική, οι Ψαλμοί, οι Χαιρετισμοί, το Πάτερ ημών... η νοερά προσευχή: το «Κύριε Ιησού Χριστέ....
Δυνατότερη προσευχή είναι η σύντομη που γίνεται από τα βάθη της καρδίας με στεναγμούς και δάκρυα, κατά την μαρτυρία της Αγίας Γραφής που λέγει: «Εκ βαθέων εκέκραξά σοι, Κύριε, Κύριε, εισάκουσον της φωνής μου» (Ψαλμ. 129, 1).
Με αυτή τη ταπεινή προσευχή προσευχήθηκαν ο ληστής επί του Σταυρού, η Χαναναία γυναίκα, οι Απόστολοι στο καιρό της φουρτουνιασμένης θαλάσσης στην Γαλιλαία, οι λεπροί της Ιεριχούς και άλλοι.
Καλή είναι και η μακροσκελής προσευχή, η ανάγνωσης του ψαλτηρίου, οι ακολουθίες του Ωρολογίου της Εκκλησίας μας, αλλά αυτές ενδείκνυνται ιδιαίτερα στους προοδευμένους πνευματικά και όχι στους αρχαρίους.

046. Ποιών ειδών προσευχές, συνιστάτε στους πιστούς, στους μοναχούς και τους ιερείς;
Στους παντρεμένους χριστιανούς συνήθως συνιστώ να προσεύχονται το πρωί, το βράδυ, την ώρα του φαγητού, ενώ κατά την περίοδο της ημέρας και της δουλείας να λέγουν μυστικά την ευχή του Ιησού και άλλες σύντομες προσευχές.
Κατόπιν τους προτρέπω στην συχνή παρακολούθηση των ακολουθιών της Εκκλησίας μας, να λέγουν το Πάτερ ημών, το Πιστεύω, τον 50ο ψαλμό τον οποίον τους υποχρεώνω να τον μαθαίνουν απέξω.
Κατόπιν τους παρακινώ στην ανάγνωση της Αγίας Γραφής και άλλων ιερών βιβλίων.
Στους θερμότερους στα πνευματικά τους συνιστώ την ανάγνωση του Ψαλτηρίου, του Ακάθιστου Ύμνου και άλλων προσευχών από το Ωρολόγιο.
Στους κοινοβιάτες μοναχούς συνιστώ προπαντός την φυλακή του νου και την νοερά προσευχή διότι αυτά είναι τόσο συνδεδεμένα μεταξύ των, όπως το σώμα με την ψυχή.
Επίσης την τακτική προσέλευση στην Εκκλησία, ιδιαίτερα στον όρθρο και την Θεία Λειτουργία.
Όσοι δεν μπορούν να έλθουν στην Εκκλησία, λόγω διακονημάτων, τους προτρέπω να κάνουν υπακοή με αγάπη και να διαβάζουν τις επτά καθημερινές εκκλησιαστικές ακολουθίες.
Ενώ όσοι δεν μπορούν να διαβάσουν, να έχουν την μνήμη του Ιησού στον νου των, να κάνουν υπακοή με αγάπη και χωρίς γογγυσμούς, να παρευρίσκονται στις πρωινές και βράδυνες προσευχές.
Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης μας διδάσκει ότι: «Όποιος κάνει υπακοή με αγάπη αγόγγυστη στο μοναστήρι, επιτελεί λειτουργία και μαρτύριο και θα στεφανωθεί, όπως ακριβώς και οι μάρτυρες».


047. η προσευχή μετά δακρύων του πτωχού ή της χήρας, που γίνεται με την καρδιά των, μπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από την νοερά προσευχή;
Τόσο η προσευχή του πτωχού και της χήρας, όσο και του μοναχού, εάν γίνεται με ταπείνωση, με δάκρυα και επιμονή, είναι δυνατή και καρποφορεί την αληθινή μετάνοια.
«Το δάκρυ είναι η χρυσή βουκέντρα της ψυχής» λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος (Λόγος 7ος), και αυτός που προσεύχεται με δάκρυα μετανοίας για τις αμαρτίες του και με πόνο καρδιακό, διότι λύπησε τον Θεό, αυτός καθαρίζεται από όλα τα σωματικά και ψυχικά πάθη, όταν επιμένει σ' αυτό τον τρόπο της προσευχής.
Και όσοι δεν έχουν το δώρο των δακρύων από τον Θεό, αλλά προσεύχονται με πόνο ψυχής και καρδίας καταδικάζοντας τον εαυτό των με οργή και σκληρότητα για όσα αμαρτήματα διέπραξαν στην ζωή των, φθάνουν και αυτοί στα ίδια μέτρα καθαρότητας, φωτισμού και πνευματικής ευτυχίας.


048. Ποια είναι η αξία των δακρύων στην προσευχή και πώς μπορούμε να τα αποκτήσουμε;
Κατά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, τα δάκρυα τα μετά το Άγιο Βάπτισμα έχουν μεγαλύτερη δύναμη από το βάπτισμα, διότι το βάπτισμα καθαρίζει από αμαρτίες που έγιναν πριν απ' αυτό, ενώ τα δάκρυα καθαρίζουν και τις αμαρτίες που γίνονται μετά απ' αυτό (Κλίμαξ Ιωάννου Λογ. 7ος).
Ομοίως και ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει: «Τα δάκρυα στην προσευχή είναι σημείο ελέους του Θεού από το όποιο αξιώνεται ή ψυχή της αληθινής μετανοίας».
Ακόμη πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα κατά Θεόν δάκρυα προέρχονται και από τον φόβο του Θεού, ενώ άλλα από την αγάπη του Θεού, από την μνήμη του θανάτου, από την φρίκη των βασάνων της κολάσεως και του εσχάτου Δικαστηρίου.
Υπάρχουν ακόμη και αλλά δάκρυα, όπως είναι τα φυσικά, τα εγωιστικά και εμπαθή, που πηγάζουν από την αμαρτία, το μίσος, την υπερηφάνεια, την εκδίκηση και άλλα.


049. Πόσα είδη πένθους υπάρχουν κατά τους Αγίους Πατέρας και ποιο από όλα είναι το ανώτερο;
Κατά την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων το πένθος είναι δύο ειδών:
Πρώτον, το πένθος με τα δάκρυα της μετανοίας που είναι και το καλλίτερο..
και δεύτερον η λύπη του νου κατά Θεόν, με στενοχώρια και πόνο μετανοίας για τα πταίσματα που έκανε ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού (Κλίμαξ Λόγος 7ος).


050. Ποια είναι η διαφορά πένθους και λύπης της καρδιάς και πώς φθάνει ο άνθρωπος στην μετάνοια και την αυτομεμψία του εαυτού του;
Η διαφορά αυτών των δύο είναι ότι το πένθος συνοδεύεται με δάκρυα ενώ η λύπη της καρδίας υπάρχει χωρίς δάκρυα.
Για να φθάσει ο άνθρωπος στην μετάνοια και την μέμψη του εαυτού του, πρέπει πρώτα με λεπτομερή εξέταση να ελέγχει την συνείδηση του για να γνωρίσει την αδυναμία του, την μηδαμινότητά του και το βάρος των αμαρτιών του και προπαντός την δουλεία εκ των ψυχικών παθών, τα οποία τον εξουσιάζουν, όπως είναι η φιλαυτία, η αναισθησία, η αλαζονεία, οι κακοί λογισμοί της νεότητας, η υποκρισία και αλλά παρόμοια, τα οποία είναι δυσδιάκριτα από τον ίδιο τον άνθρωπο λόγω της λεπτότητας.
Εάν ο άνθρωπος φθάσει στην αληθινή γνώση του εαυτού του, έφθασε στην αληθινή ευτυχία κατά την μαρτυρία εκ της φιλοκαλίας, που λέγει: «Μακάριος είναι ο άνθρωπος, που γνώρισε την αδυναμία του, διότι η γνώσης αυτή του γίνεται το θεμέλιο, η ρίζα και η αρχή κάθε αγαθοσύνης».

051. Ποια βιβλία με προσευχές συνιστάτε στους λαϊκούς και μοναχούς;
Για τους λαϊκούς συνιστώ τα συνηθισμένα βιβλία προσευχών, όπως το Ωρολόγιο και το ψαλτήρι.
Ενώ για τους μοναχούς συνιστώ το ψαλτήρι, το Ωρολόγιο και την νοερά προσευχή:
«Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλό».
Επίσης τους συνιστώ την συμμετοχή στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, να κάνουν τον κανόνα τους και τις μετάνοιες.


052. Ποιες είναι οι βαθμίδες της προσευχής και πώς μπορεί κάποιος να προοδεύσει στην νοερά προσευχή;
Κάθε χριστιανός και μοναχός μπορεί να φθάσει στις υψηλότερες βαθμίδες της προσευχής, εάν πιέζει, τον εαυτό του να προσεύχεται συνεχώς, διότι ο μεγαλύτερος διδάσκαλος που διδάσκει και βοηθάει τον άνθρωπο στην πρόοδο της προσευχής, είναι ο ίδιος ο κόπος για την προσευχή.
Αυτό το φανερώνει και ο Μέγας Μακάριος, όταν λέγει «Θέλεις ν' αποκτήσεις προσευχή; Κοπίαζε στην προσευχή και ο Θεός βλέποντας με πόσο κόπο την ζητάς θα σου την χαρίσει».


053. Τι είναι η νοερά προσευχή και τι η καρδιακή;
Η προσευχή του νου είναι αυτή που γίνεται με στοχασμούς και ο νους συνηθίζει να βυθίζεται την ώρα της προσευχής να την λέγει εξ ολοκλήρου μυστικά και χωρίς να διασκορπίζεται. Την περίοδο αυτή ο νους μαλακώνει, ενώνεται μαζί με τις λέξεις της ευχής και την απαγγέλλει μυστικά.
Η προσευχή της καρδιάς είναι η προσευχή του συναισθήματος.
Σ' αυτή όταν η εργασία της ευχής στον νου αρπαχθεί από την καρδιά, τότε η νοερά προσευχή που ήταν σκέψης τώρα γίνεται αίσθησης. Όμως εδώ η αίσθησης είναι πνευματική απαίτησης και ανάγκη.
Όποιος έφθασε σ' αυτή την καρδιακή προσευχή, από όπου πηγάζουν τα συναισθήματα του ανθρώπου, προσεύχεται χωρίς λόγια, επειδή ο Θεός είναι Θεός της καρδιάς. Οπότε από εδώ αρχίζει η αληθινή πρόοδος στην προσευχή.
Αυτή την βαθμίδα μπορεί να την εξαφανίσει η πολλή ανάγνωσης και η επιμονή ενός κακού λογισμού, ενώ η παραμονή σ' αυτή την αίσθηση της προσευχής, διαφυλάσσεται με την συνεχή επίκληση μόνο των λέξεων της ευχής.
Λοιπόν, από όσα σημειώσαμε μέχρι εδώ, πρέπει να θυμόμαστε ότι «η νόησης και η αίσθησης είναι οι δυνάμεις της προσευχής», κατά τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.


054. Σε τι διαφέρουν μεταξύ των αυτά τα δύο είδη προσευχής και ποιο είναι το γνώρισμα ότι απόκτησε κάποιος την καθαρά καρδιακή προσευχή;
Η διαφορά της νοεράς από την καρδιακή προσευχή συνίσταται σ' αυτό.
Ότι ο προσευχόμενος με τον νου ζει με τον νου, ενώ ο προσευχόμενος με την καρδιά ζει με τα συναισθήματα της καρδιάς, δηλ. κατεβαίνει με τον νου στην καρδιά.
Μόνο όταν ενώνεται ο νους με την καρδιά μπορούμε να έχουμε μια πρόοδο στην μνήμη του Θεού και στην αίσθηση αυτού, κατά τον ίδιο άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο.


055. Σε τι συνίσταται η ένωση του νου με την καρδιά;
Συνίσταται στην ένωση των πνευματικών νοημάτων του νου, με τα πνευματικά συναισθήματα της καρδιάς.

056. Ποιοι είναι οι καρποί της ευχής του Ιησού;
Ο πρώτος καρπός της ευχής του Ιησού είναι η αποβολή των νοερών παραστάσεων από τις ματαιότητες του κόσμου, κατά τον άγιο Διάδοχο, ο οποίος λέγει: «Αυτά που είχαν μπει παλαιότερα στην καρδιά του άνθρωπου, εξαφανίζονται μαζί με όλες τις ωραιότητες της ζωής».
Ο δεύτερος καρπός της ευχής είναι η φοβερά θέα της ασωτίας της ψυχής, η οποία εκδηλωνόταν με τις σωματικές αισθήσεις και τους κακούς λογισμούς. Απ' αυτή την θέα αποκτά ο άνθρωπος ταπείνωση, πένθος, δάκρυα, όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Ο τρίτος καρπός της καρδιακής προσευχής είναι ότι, με την επιστροφή του νου στην καρδιά, τόσο ο νους όσο και η καρδιά του ανθρώπου, γίνονται σαν ένας καθαρός καθρέπτης στον οποίον ο ίδιος ο αγωνιστής γνωρίζει τις πονηρές κινήσεις των σκέψεών του και καλεί τον Ιησού σε βοήθεια.
Ο τέταρτος καρπός είναι η αγνότητα της φύσεως, καθότι το έργο της καθαρότητας της φύσεως είναι υπεράνω αυτής της φύσεως, ως δοσμένο από την Θεία Χάρη του Παναγίου Πνεύματος.
Ο πέμπτος καρπός της προσευχής είναι ότι, μπαίνοντας ο νους στην καρδιά για να μιλήσει εκεί με τον ενδιάθετο λόγο, κατακλύζεται από μεγάλη χαρά και πνευματική ευφροσύνη, όπως δηλώνει γι' αυτά ο Ιωσήφ Βρυέννιος.
Ο έκτος καρπός της ευχής είναι ότι με αυτή την προσευχή κατασκηνώνει η Χάρις του Θεού μυστικά μέσα στην καρδιά.
Ο έβδομος καρπός είναι ότι με την αδιάλειπτη μνήμη του Ονόματος του Ιησού, γεννάται στην ψυχή η αγάπη προς τον Χριστό. (Βλέπε «Φυλακή των πέντε αισθήσεων» του αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου).
Άλλοι καρποί της προσευχής είναι: η συμμαζώξεις των λογισμών, η ευλάβεια, η προσοχή επί του εαυτού μας, η ταπείνωσης, ο φόβος του Θεού, η μνήμη του θανάτου, η ειρήνη της καρδιάς και των λογισμών, η συγκέντρωσης της προσοχής στην καρδιά και η πνευματική θερμότητα.


057. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ νοεράς προσευχής και νηπτικής προσευχής;
Η νοερά προσευχή γίνεται τότε, όταν κάποιος βοηθούμενος με την προσοχή επί της καρδιάς του ανεβαίνει από εκεί με την προσευχή στον Θεό.
Ενώ ή νηπτική γίνεται τότε όταν κάποιος στεκούμενος με προσοχή και με την μνήμη του Θεού στην καρδιά του, εμποδίζει οποιοδήποτε άλλο λογισμό που προσπαθεί να εισέλθει στην καρδιά.


058. Υπάρχει και άλλη προσευχή που εκτελείται προς τον Θεό με την εργασία των καλών έργων;
Ναι, υπάρχει.
Αυτό μας το δείχνει ο Απόστολος Παύλος, όταν λέγει: «Παν ότι αν ποιείτε εν λόγω ή εν έργω, πάντα εν ονόματι Κυρίου Ιησού, ευχαριστούντες τω Θεώ και Πατρί δι' αυτού» (Κολ.3,17).
Οπότε, όποιος κάνει οποιοδήποτε αγαθό έργο για την δόξα του Θεού η μιλάει για την ωφέλεια αυτών προς δόξα του Θεού, αυτός έχει την εκ των έργων προσευχή.
Γι' αυτό και ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, συμβουλεύοντας τους μαθητές του, τους έλεγε: «ότι όποιος κάνει καλά έργα και υπακοή με ταπείνωση και χωρίς διαμαρτυρίες, λειτουργία και ιεροσύνη επιτελεί» (Λόγος 4ος).


059. η προσευχή που γίνεται με το στόμα έχει κανένα θεμέλιο στην Αγία Γραφή;
Τόσο η προσευχή, που κάνουμε με τα χείλη και την γλώσσα, όσο και αυτή που την λέμε με δυνατή φωνή (προφορικά), έχουν αρκετές μαρτυρίες από την Αγία Γραφή.
Έτσι ο άγιος Απόστολος Παύλος λέγει: «Προσφέρετε τω Κυρίω καρπόν χειλέων υμών» (Εφ.6,18).
Ο προφήτης Δαβίδ πάλι λέγει: «Κύριε, τα χείλη μου ανοίξεις και το στόμα μου αναγγελεί την αίνεσίν σου» (ψαλμ. 50,16).
Σ' άλλο μέρος επίσης ο ίδιος λέγει: «και ύψωσα υπό την γλώσσα μου»(ψαλμ 65,18). η «Κύριε εισάκουσαν της προσευχής μου και η κραυγή μου προς σε ελθέτω» (ψαλμ. 101,1). Σ' άλλο τόπο πάλι λέγει: «Φωνή μου προς Κύριον εκέκραξα φωνή μου προς Κύριον εδεήθην» (ψαλμ. 141,1).
Σ' όλα αυτά τα χωρία, περί της προσευχής με το στόμα και την φωνή γίνεται μνεία.


060. Ποια πνευματική δύναμη έχει η έναρθρη προσευχή (προφορική) την οποία κάνουν γενικά οι πιστοί;
Δεν έχει μεγάλη ωφέλεια η προσευχή που γίνεται μόνο με τη γλώσσα (προφορικά), επειδή ο Θεός ζητά από τον άνθρωπο, στην ώρα της προσευχής του, περισσότερο την καρδιά του παρά τα λόγια του στόματος του.
Διότι άκουσε Τι λέγει: «Δός μοι, Υιέ την καρδίαν» (Παροιμ. 23,26).
Ο Θεός ζητά από εμάς όχι μόνο την προφορική προσευχή, που γίνεται δυνατά η σιγά, αλλά προπαντός τον στεναγμό και τις φωνές της καρδιάς μας».
Και πάλι: «Ωρυόμην από στεναγμού της καρδίας μου» (37,.
Ενώ ο μεγάλος προφήτης Ησαΐας, έχοντας υπ' όψιν ότι ο λαός του Ισραήλ προσευχόταν στον Θεό μόνο με το στόμα και όχι με την καρδιά έλεγε: «Εγγίζει μοι ο λαός ούτος εν τω στόματι αυτού και εν τοις χείλεσιν αυτών τιμώσι με, η δε καρδία αυτών πόρρω απέχει απ' εμού» (Ησαΐου 29,13).
Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσεις λέγει: ότι η προσευχή με το στόμα είναι το κατώτερο είδος προσευχής.
Άλλοι άγιοι Πατέρες ονομάζουν την προσευχή του στόματος πρώτη βαθμίδα στην σκάλα της πνευματικής προσευχής.
Αυτά έχοντας υπ' όψη μας, να προσευχώμεθα στον Φιλάγαθο Θεό να μας βοηθήσει να υψωθούμε από την προφορική προσευχή για να τον δοξάζουμε και να τον υμνούμε με τις καρδιές μας.

061. Πώς μπορούν σήμερα οι άνθρωποι να εκτελέσουν την εντολή του Αποστόλου Παύλου που λέγει: «Αδιαλείπτως προσεύχεσθε»;
Μπορεί κανείς να προσεύχεται αδιάκοπα, εάν ευρίσκεται πάντοτε με τον νου και την καρδιά του ενώπιον του Θεού. Με τα χέρια του μπορεί να εργάζεται, ενώ τον νου και την καρδιά του να έχει υψωμένα στον Θεό. Και ακόμη αυτό μόνο έχω να προσθέσω ότι το πρωταρχικό γνώρισμα αυτής της πνευματικής προσευχής είναι να είναι αχώριστα ο νους και η καρδιά μας από τον Θεό σ' οποιοδήποτε τόπο και χρόνο ευρισκόμεθα.
Να έχομε πάντοτε την αίσθηση της παρουσίας του Θεού. «Αυτή η εργασία ισχύει για όλες τις τάξεις της προσευχής και θεωρείται μία προσευχή ακατάπαυστη», όπως λέγει ο άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος.
Αυτή την αίσθηση και πνευματική θεωρία του Θεού την είχε ο μακάριος προφήτης Δαβίδ, όταν έλεγε:«Προωρώμην τον Θεόν μου ενώπιον μου δια παντός, ότι εκ δεξιών μου εστίν, ίνα μη σαλευθώ..» (Ψαλμ. 15,.
Λοιπόν, πρέπει να καταλάβουμε ότι η ζωή του ανθρώπου είναι μία προσευχή αδιάκοπη, όταν αυτός νοερά σκέπτεται πάντοτε τον Θεό.


062. Υπάρχει άλλη βαθμίδα προσευχής μετά από την καρδιακή προσευχή;
Υπάρχει η πνευματική προσευχή που γίνεται εν εκστάσει, η οποία λέγεται και εκδηλώνεται πνευματικά και είναι υπεράνω από τα όρια της συνηθισμένης προσευχής.
Αυτός που έφθασε σ' αυτή την βαθμίδα δεν προσεύχεται, αλλά αισθάνεται και βιώνει η ψυχή του τις θείες ενέργειες.
Σ' αυτή την προσευχή ένας από κάθε γενεά αξιώνεται να φθάσει με την Χάρη του Θεού, λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος.


063. Μόνο η ατομική προσευχή θεωρείται η πιο κατάλληλη προσευχή ή και άλλες πνευματικές ενέργειες του νου;
Μίλησα παραπάνω ότι η ζωή του χριστιανού μπορεί να είναι μία αδιάκοπη προσευχή, με την εργασία των καλών έργων. Ενώ εάν ρωτάς για τις θειες ενέργειες του νου, που ανήκουν στα όρια της αγίας προσευχής και οι όποιες μπορεί να λέγονται προσευχή, δεν θα απαντήσω εγώ με τα λόγια αλλά με το στόμα του αγίου Ισαάκ του Σύρου, ο οποίος λέγει:
Οποιοσδήποτε πνευματικός στοχασμός που γίνεται μυστικά στον νου η στην καρδιά του ανθρώπου, όλη αυτή η νοερά νίψης και πνευματική κατά Θεόν σκέψης, υπάγονται στην προσευχή. Είτε η ποικιλία των θείων αναγνώσεων, είτε οι εγκωμιαστικοί με το στόμα λόγοι προς τον Θεό, είτε το πένθος εν Χριστώ, είτε οι μετάνοιες του σώματος, είτε το ψάλσιμο των ψαλμών, είτε η απαγγελία των στιχηρών, όλα αυτά προσευχή είναι και προσευχές θεωρούνται. (Λόγος 35).


064. Πώς πρέπει να στέκονται οι πιστοί στις ιερές ακολουθίες, πώς πρέπει να προσεύχονται και ποια καθήκοντα έχουν αυτοί που πηγαίνουν στην Εκκλησία;
Πρέπει οι πιστοί να στέκονται στην Εκκλησία με πίστη, με φόβο Θεού και με προσοχή. Έχουν καθήκον, όσο μπορούν να βιάζουν τον εαυτόν των να προσεύχονται χωρίς διασκορπισμό του νου και με καρδιακή αίσθηση.
Τα καθήκοντα επίσης των χριστιανών που πηγαίνουν στην Εκκλησία είναι:
Να είναι συμφιλιωμένοι με όλους τους ανθρώπους και να ζητούν συγχώρηση σε όσους έφταιξαν.
Να διατηρούν αγνότητα σχέσεων τουλάχιστον δύο ήμερες πριν πάνε στην Εκκλησία και μία ήμερα τουλάχιστον όταν γυρίζουν από την Εκκλησία.
Να πηγαίνουν στις ιερές ακολουθίες πολύ πρωί για να έχουν καιρό να αφοσιωθούν με ησυχία και να ακούσουν την ακολουθία του όρθρου.
Κάθε χριστιανός να προσκομίζει, κατά την δύναμη του, ένα δώρο στον Κύριο - έστω το πιο μικρό - σαν θυσία και προσφορά από τους κόπους των χεριών του.
Να δίνη ονόματα για μνημόνευση και να ζήτα από τον ιερέα να του βγάλει μερίδα για τους ζώντας και νεκρούς της οικογενείας του.
Στην Εκκλησία οι πιστοί υποχρεούνται να στέκονται με σεμνότητα, οι άνδρες στο δεξιό μέρος, ενώ οι γυναίκες στο αριστερό.
Να είναι ντυμένοι με καθαρά και σεμνά ενδύματα, ενώ οι γυναίκες να φορούν μανδήλι στο κεφάλι και με ταπεινή την όψη.
Στον καιρό της ακολουθίας απαγορεύεται να ομιλούν, εκτός μεγάλης ανάγκης.
Όταν αρχίσει η Θεία Λειτουργία, οι πιστοί πρέπει να μένουν καθένας στον τόπο του και να μη προσκυνούν τις άγιες εικόνες.
Να ακούουν την Θεία Λειτουργία με μεγάλη ευλάβεια και να παρακολουθούν τις προσευχές και ψαλμωδίες του χορού.
Να ακούουν με προσοχή το Αποστολικό ανάγνωσμα, το Ιερό Ευαγγέλιο, καθώς και το κήρυγμα.
Να μην εξέρχονται από την Εκκλησία, πριν τελειώσει ή Θεία Λειτουργία, εκτός από μεγάλη ανάγκη.
Οι προετοιμασμένοι με εξομολόγηση πιστοί για την Θεία Κοινωνία να διαβάζουν τις κατάλληλες προσευχές της Θείας Μεταλήψεως στο σπίτι των και πριν πλησιάσουν στα 'Αγια, να ζητούν συγχώρηση από όλους τους πιστούς.
Μετά την Θεία Κοινωνία, όσοι κοινώνησαν να διαβάζουν τις ευχές της ευχαριστίας περνώντας την ήμερα εκείνη με χαρά πνευματική και να φυλάγονται από οποιονδήποτε πειρασμό.
Οι γονείς να οδηγούν τακτικά τα παιδιά των στην Εκκλησία, φροντίζοντας να τα κοινωνούν των Άχραντων Μυστηρίων.
Μετά το τέλος των ιερών ακολουθιών, οι χριστιανοί να επιστρέφουν με ευλάβεια στα σπίτια τους, διερχόμενοι την ημέρα των με ιερές σκέψεις, αναγνώσεις πνευματικών βιβλίων και επισκέψεις των ασθενών.
Υποχρεούνται επίσης να λέγουν και στους άλλους οικείους των που δεν ήλθαν στην Εκκλησία, τι άκουσαν και τι διδάχθηκαν στην Εκκλησία από τα τροπάρια, τις αναγνώσεις και το κήρυγμα.
Αυτά είναι τα σπουδαιότερα καθήκοντα των πιστών, που πηγαίνουν τις Κυριακές και εορτές στην Εκκλησία.

065. Ποια είναι η βαθύτερη σημασία μυστηρίου και δόγματος στην Θεία Λειτουργία;
Η Θεία και Ιερά Λειτουργία στην μυστική της έννοια μας τοποθετεί μπροστά σ' ολόκληρο τον δογματικό και πνευματικό θησαυρό της Ορθόδοξου Εκκλησίας μας.
Ο πρώτος αξιοσημείωτος χαρακτήρ της Θείας Λειτουργίας είναι ότι αυτή η λειτουργική θυσία είναι εξ ολοκλήρου ταυτόσημος με την θυσία του Γολγοθά, με μόνη την διαφορά ότι η θυσία του Χριστού ήταν αιματηρά, ενώ η λειτουργική θυσία είναι αναίμακτος.
Κατόπιν, η θυσία του Γολγοθά επιτελέσθηκε μία φορά και είχε την δύναμη να εξαλείψει όλες τις αμαρτίες του κόσμου, ενώ η λειτουργική θυσία επιτελείται αδιάκοπα μέχρι της συντέλειας των αιώνων και έχει πρωταρχικό σκοπό να δώσει στο κάθε πιστό την σωτηρία, που προήλθε από τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό με την θυσία του Αίματός Του.
Η Θεία Λειτουργία έχει τον χαρακτήρα της θυσίας και του δείπνου.
Το ψωμί και το κρασί μετατρέπονται με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος σε Σώμα καν Αίμα Χριστού, τα οποία κατόπιν κοινωνούν δωρεάν, όσοι είναι άξιοι.
Γι' αυτό η Θεία Κοινωνία ονομάζεται ακόμη
Ευχαριστία,
Δείπνο Κυρίου,
Ποτήριο Ευλογίας,
συμπόσιο Αγάπης,
Αγία Κοινωνία κ.λ.π.
(Βλέπε περισσότερα στην «Θεία Λειτουργία» του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα).


066. η Θεία Λειτουργία προσφέρεται μόνο για την συγχώρηση των μνημονευομένων ζώντων και νεκρών, ή και για την συγχώρηση και σωτηρία όλων των ανθρώπων;
Η Θεία Λειτουργία προσφέρεται ως θυσία μόνο για τους πιστούς χριστιανούς.
Στο πρώτο μέρος της Λειτουργίας μπορούν να στέκονται και οι αβάπτιστοι δηλ. οι κατηχούμενοι.
Κατά την διάρκειά της λέγονται προσευχές για την σωτηρία όλων των ανθρώπων, όπως μας διδάσκει ο Απόστολος Παύλος.
Στην Θεία Λειτουργία μνημονεύονται οι πιστοί χριστιανοί και σ' όσους επιτρέπουν οι Ιεροί Κανόνες.


067. Τι μας λέγουν οι Άγιοι Πατέρες για τον σκοπό και την σπουδαιότητα της Θείας Λειτουργίας;
Δεν υπάρχει σ' εμάς τίποτε πιο ωφέλιμο και αγαπητό στον Θεό από την θυσία της Θείας Λειτουργίας, διότι αυτή είναι το έργο του Σωτήρος και η ανάστασης των ανθρώπων και η ένωσης Του με εμάς.
Η Θεία Λειτουργία είναι υπεράνω απ' όλες τις προσευχές και δοξολογίες, είναι θείο μυστήριο, διότι είναι το πλήρωμα της προσευχής που γίνεται στην Εκκλησία και αυτή είναι η ακολουθία που γίνεται τις περισσότερες φορές στην ζωή μας, κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης.
Η Θεία Λειτουργία είναι το μέσον, το επιστέγασμα και το πλήρωμα των άλλων ακολουθιών, με τις οποίες προσφέρουμε δόξα και ευχαριστία στον Θεό.
Αυτή θα είναι πάντοτε η μόνη χριστιανική Ιερουργία που είναι θεμελιωμένη και τελειωμένη από τον ίδιο τον Σωτήρα μας και ονομάζεται ακόμη στέφος των άλλων επτά εκκλησιαστικών ακολουθιών.
Στον κατάλληλο καιρό της Θείας Λειτουργίας μετατρέπονται τα προσφερόμενα δώρα σε Σώμα και Αίμα Χριστού.
Με αύτη την Θυσία λαμβάνουμε τα Θεία Μυστήρια, όσες φορές είμεθα έτοιμοι πνευματικά.
Απ' αυτή την Θυσία συμμετέχουν και οι νεκροί που τελειώθηκαν με την ορθόδοξο πίστη, με τρόπο αόρατο, κατά την μνημόνευση στο Άγιο Βήμα για την συγχώρηση των αμαρτιών των.


068. Ποίοι μπορούν να μνημονευθούν στην Θεία Λειτουργία και ποίοι δεν μπορούν από τους ζώντας και τους νεκρούς;
Στην Θεία Λειτουργία μπορούν να μνημονευθούν όλοι οι πιστοί χριστιανοί, που δεν έχουν υποπέσει σε συγκεκριμένο κανονικό παράπτωμα.
Από τους ζώντας δεν μνημονεύονται
οι ειδωλολάτρες,
οι άπιστοι,
οι αποστάται,
οι αιρετικοί,
οι αβάπτιστοι,
αυτοί που αμάρτησαν κατά του Αγίου Πνεύματος, δηλ. οι βλάσφημοι του Θεού
και εχθροί της αληθείας με επίγνωση και θέληση της πράξεως τους.
Δεν μνημονεύονται επίσης ούτε αυτοί που συζούν αστεφάνωτοι.

Από τους νεκρούς δεν μνημονεύονται στην Εκκλησία,
όσοι πέθαναν στην απιστία,
στην αίρεση,
οι αυτόχειρες,
τα αβάπτιστα παιδιά
και όσα πέθαναν από εκτρώσεις.

069. Ποια καλά έργα βοηθούν στην προσευχή και ποια γεννιούνται απ' αυτή;
Την προσευχή βοηθάει πολύ η ελεημοσύνη, δεδομένου ότι η ελεημοσύνη είναι πτέρυγα της προσευχής (Όσιος Ιωάννης της Κλίμακος. Λόγος 28).
Επίσης την βοηθούν η ησυχία και η εγκράτεια κατά τον λόγο, που λέγει: Από τους σπόρους του ιδρώτος της νηστείας αυξάνεται ο στάχυς του πληρώματος της σοφίας και η ησυχία είναι η κορυφή της τελειότητας για τους προσευχομένους. Και πάλι, αυτός που δοκίμασε την γλυκύτητα της προσευχής θα φύγει από την ηδονή σαν ένα άγριο γαϊδούρι.
Την προσευχή βοηθάει ακόμη η ταπείνωσης, διότι κατά τους Αγίους Πατέρας, όποιος δεν θεωρεί τον εαυτό του ότι είναι αμαρτωλός, η προσευχή του δεν είναι ευπρόσδεκτη στον Θεό, λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος.
Και πάλι την βοηθούν τα δάκρυα και το πένθος διότι, κατά τον ίδιο άγιο συγγραφέα «τα δάκρυα στην προσευχή είναι σημείο του ελέους του Θεού».
Υπάρχουν ακόμη πολλά άλλα έργα που βοηθούν στην πρόοδο της προσευχής, αλλά αυτά είναι τα σπουδαιότερα.
Ενώ τα καλά έργα που γεννιούνται από την προσευχή είναι ομοίως πολλά:
Η πίστης,
η ελπίδα,
η ευσπλαχνία,
η υπομονή,
η εγκράτεια κ.λ.π.
Το ανώτερο αγαθό έργο που βλαστάνει από την ιερά προσευχή είναι η Θεία αγάπη, όπως λέγουν οι περισσότεροι Άγιοι Πατέρες.


070. Τι είναι νηστεία και πόσα είναι τα είδη της;
Νηστεία είναι η πλήρης η μερική εγκράτεια από το καλό και άφθονο φαγητό και ιδιαίτερα από τροφές που προέρχεται από ζώα.
Η νηστεία είναι μία σωματική θυσία, η οποία ενδείκνυται να είναι ενωμένη με την ελεημοσύνη και με τα δώρα που προσκομίζονται στο Άγιο Βήμα.
Η νηστεία μαζί με την ελεημοσύνη, τα προσφερόμενα στην Εκκλησία δώρα (άρτος, οίνος κ.λ.π.) με τις προσκυνήσεις και μετάνοιες των πιστών, όλα μαζί αποτελούν την οφειλομένη σωματική προσκύνηση, σαν μία θυσία στον Κύριο.
Η νηστεία καθιερώθηκε για να ταπεινώνει την ψυχή.
Η νηστεία είναι εγκράτεια απ' όλες τις τροφές ή σε περίπτωση ασθενείας, από μερικές.
Παρομοίως, εγκράτεια από ποτά, απ' όλες τις κοσμικές ασωτίες, απ' όλες τις κακές ορέξεις.
Όλα αυτά ονομάζονται νηστεία.
Η νηστεία ονομάζεται από τους Πατέρας πτέρυγα της προσευχής, η οποία μαζί με την ελεημοσύνη ανεβάζει τον άνθρωπο μέχρι του θρόνου του Θεού.
Η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να κάνει προσευχή με περισσότερη ευκολία, συμφιλιώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και βοηθάει πολύ στην κάθαρση της ψυχής, φονεύοντας τις σωματικές ορέξεις και διευκολύνοντας την απόκτηση της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος.
Αναλόγως της σκληρότητας της, η νηστεία μπορεί να διαιρεθεί σε πολλά είδη:
Νηστεία τελεία,
νηστεία μιας ημέρας,
νηστεία από ηδονικές τροφές
και νηστεία «βασιλική» δηλ. από τις καθημερινές τροφές με εγκράτεια την ημέρα, και όχι μέχρι χορτασμού.

071. Αυτοί που νηστεύουν από ανάγκη έχουν κανένα μισθό; Ενώ αυτοί που δεν μπορούν να νηστεύουν λόγω ασθενείας, μεγάλων βασάνων ή πτώχειας, έχουν καμία τιμωρία;
Αυτοί που νηστεύουν από ανάγκη, εάν ευχαριστούν τον Θεό και δεν γογγύζουν ενώπιον Του, θα έχουν μισθό για την υπομονή τους, διότι είναι γραμμένο «Εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τας ψυχάς υμών» (Ματθ. 10,22) και «Ο υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται» (Μάρκ. 13,13).
Αυτοί που δεν νηστεύουν λόγω ασθενείας, έχουν την άδεια από τους Ιερούς Κανόνες να τρώγουν μερικές δυναμωτικές τροφές που τις έχουν ανάγκη (8ος και 10ος Κανών Αγίου Τιμοθέου Αλεξανδρείας και 69ος Αποστολικός).
Γι' αυτούς που δεν νηστεύουν, - λόγω διαφόρων δύσκολων περιστάσεων -, δεν βρήκαμε στους Κανόνες περί νηστείας καμιά παράγραφο γι' αυτούς, είτε αυτοί είναι στρατιώτες ή κρατούμενοι.
Η νηστεία λοιπόν με την μετάνοια και τα άλλα καλά έργα, συναποτελούν τα καθήκοντα της σωματικής νηστείας.
Για την χρήση οικονομίας στους Κανόνες περί νηστείας, το καλλίτερο είναι να ρωτάμε τον οικείο Επίσκοπο ή τον Πνευματικό μας, ο οποίος, αναλόγως των περιστάσεων, κανονίζει να επιβάλει αντί της νηστείας, άλλα αγαθά έργα.


072. Ποια είναι η μεγαλύτερη και πιο ευάρεστη νηστεία ενώπιον του Θεού;
Οποιαδήποτε νηστεία που γίνεται δεν σημαίνει ότι είναι θρησκευτική νηστεία και ευάρεστη στον Θεό.
Μόνο η νηστεία που γίνεται εν Ονόματι του Θεού, είναι ευπρόσδεκτη και ευάρεστη σ' Αυτόν και σύμφωνα με τον Θείο Νόμο Του, όπως τον έδωσε ο Θεός στον Αδάμ, όπως τον διδάξαν οι προφήται και όπως τον εφήρμοσαν όλοι οι Άγιοι.
Ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, νήστευε σ' όλη την ζωή του.
Ο Σωτήρ δίδαξε για να νηστεύουμε και με ποιο τρόπο (Ματθ.6,16-17 Λουκ.21-24).
Οι δε Απόστολοι, νήστευαν και προσεύχονταν δε (Πράξ. 13,3 14,25).
Μετά απ' αυτά, η μεγαλύτερη και ανώτερη νηστεία, είναι αυτή που γίνεται κατά την διδασκαλία της Αγίας Γραφής, δηλαδή να συνοδεύεται από την ταπείνωση, την ελεημοσύνη, την εγκράτεια των αισθήσεων και λογισμών.
Τα ίδια μας διδάξαν και οι Άγιοι Πατέρες μας.
«Η αληθινή νηστεία, λέγει ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, και ευπρόσδεκτη στον Θεό είναι η χαλιναγώγησης των παθών...».

073. Τι είναι η αμαρτία και γιατί συνεπάγεται την οργή τον Θεού στον παρόντα και στον μέλλοντα αιώνα;
Κατά την διδασκαλία της Αγίας Γραφής, η αμαρτία είναι η εκούσια και με επίγνωση καταπάτηση του θελήματος του Θεού.
Ονομάζεται ακόμη και ανομία (Ρωμ. 5,13 Ίακώβ.11,9).
Η ρίζα της αμαρτίας είναι η επιθυμία, η οποία δελεάζει τον άνθρωπο. «Έκαστος δε πειράζεται υπό της ιδίας επιθυμίας εξελκόμενος και δελεαζόμενος» (Ιακώβ• 1,14).
Η αμαρτία επιφέρει την οργή του Θεού κατά του αμαρτάνοντας ανθρώπου, επειδή η αμαρτία είναι μισητή ενώπιον του Θεού:
« Ότι ουχί Θεός θέλων ανομία συ ει ου παροικήσει σοι πονηρευόμένος» (Ψαλμ. 5,5).
Επίσης επιφέρει την οργή του Θεού, επειδή οι αμαρτωλοί είναι εχθροί του Θεού «Ευρεθείη η χειρ σου πάση τοις εχθροίς σου, η δεξιά σου εύροι πάντας τους μισούντας σε» (Ψαλμ. 20,9).


074. Σε ποια είδη διαιρείται η αμαρτία και ποιο είναι το πλέον δύσκολο αθεράπευτο αμάρτημα;
Ο άγιος Ιωάννης Ευαγγελιστής, διαιρεί την αμαρτία σε δύο είδη:
«εστίν αμαρτία προς θάνατον και αμαρτία ου προς θάνατον» (Α' Ίωάν. 5,16-17).
Ο ίδιος επίσης διαιρεί την προς θάνατον αμαρτία σε τρεις μεγάλες ομάδες:
Σε επιθυμία της σαρκός, επιθυμία των οφθαλμών και αλαζονεία του βίου (Α' Ίωάν. 2,16).
Οι άγιοι Πατέρες διαιρούν την προς θάνατον αμαρτία σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
α) Στις επτά βασικές αμαρτίες, που λέγονται και θανάσιμες,
β) στις αμαρτίες που βοούν στον ουρανό και είναι βαρύτερες, όπως ο φόνος, η βρεφοκτονία, η καταδυνάστευση των πτωχών, η αρπαγή της περιουσίας των άλλων, η αφαίρεση της τιμής του πλησίον κ.λ.π.,
γ) οι αμαρτίες εναντίον του Αγίου Πνεύματος, είναι οι πλέον βαριές που γίνονται από τους ανθρώπους στην γη, διότι βλασφημούν το Θεό και απομακρύνουν την Χάρη του Αγίου Πνεύματος από την ψυχή τους. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε τις εξής:
Την απιστία στον Θεό, την αποστασία (άρνηση της πίστεως), την αίρεση, την πλάνη, την απελπισία, την αυτοκτονία, το μίσος σε ανθρώπους μέχρι θανάτου, την υπερβολική και παράλογη εμπιστοσύνη στον Θεό και τα παρόμοια.
Οι πρώτες ονομάζονται βασικές ή κεφαλαιώδεις αμαρτίες, διότι είναι οι περισσότερες που κυριαρχούν στους περισσοτέρους ανθρώπους.
Οι δεύτερες ονομάζονται «βοώσαι προς τον ουρανόν» διότι φωνάζουν στον Θεό για την τιμωρία του ανθρώπου σ' αύτη ακόμη την ζωή.
Οι μεγαλύτερες και δύσκολο αθεράπευτες αμαρτίες, είναι όσες καταφέρονται εναντίον του Αγίου Πνεύματος
και οι θανάσιμες (τα πάθη) οι οποίες κυριαρχούν στον άνθρωπο επί πολύ χρόνο.


075. Ποιο είναι το σιχαμερότερο αμάρτημα ενώπιον του Θεού;
Είναι το αμάρτημα της υπερηφάνειας, διότι αυτό έκανε τους αγγέλους διαβόλους, αφού και η ταπείνωση μπορεί να κάνει τους διαβόλους αγγέλους (Κλίμακα Ιωάννου, Λόγος 25).

076. Πόσες είναι οι αιτίες της αμαρτίας και ποιες είναι αυτές;
Οι αιτίες της αμαρτίας είναι επτά, οι έξης:
Ποιος έκανε την αμαρτία;
Τι είδους αμαρτία έκανε;
Με Τι αφορμή και γιατί την έκανε;
Με Τι τρόπο την έκανε;
Σε Τι καιρό την έκανε (στα νιάτα του, στα γεράματα του, ήμερα, νύκτα κ.λ.π.);
Σε ποιο τόπο την έκανε;
Πόσες φορές την έκανε; (Βλέπε περισσότερα στο βιβλίο του αγίου Νικόδημου του Άγιορείτου «Διδασκαλία - περί του Πνευματικού».


077. Ποιες και πόσες είναι οι βαθμίδες της αμαρτίας;
Οι βαθμίδες της αμαρτίας είναι στον αριθμό 12, κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, οι έξης:
Πρώτη βαθμίδας: α) Όταν κάνει κάποιος καλό έργο με πονηρό σκοπό χάριν χρημάτων, δόξης, τιμής. Δηλαδή, όταν αναμιγνύεται καλό με το κακό.
Δεύτερη βαθμίδα είναι: η μισοτελειωμένη εκτέλεση ενός καλού έργου.
Τρίτη βαθμίδα είναι ο πειρασμός, ο δόλος, δηλ. ο πειρασμός, που έρχεται εναντίον του ανθρώπου από τον διάβολο, από τον κόσμο και από το σώμα και αυτός πειράζει τον άνθρωπο με τις πέντε αισθήσεις, οι όποιες ονομάζονται κατά τους Αγίους Πατέρας «αίσθηση της ψυχής».
Η τετάρτη βαθμίδα είναι η ενότητα, δηλ. η συνένωση του νου με τον πειρασμό.
Η πέμπτη βαθμίδα της αμαρτίας είναι η πάλη του νου δηλ. της ψυχής με τον πειρασμό. Μέχρις εδώ κυοφορείται η αμαρτία. Από εδώ όμως αρχίζει να αιχμαλωτίζει τον άνθρωπο και να του επιφέρει την οργή του Θεού κατεπάνω του.
Η έκτη βαθμίδα είναι η συγκατάθεση του νου με την αμαρτία, δηλ. η ευχαρίστηση του νου από την κακή επιθυμία και τον πειρασμό. Από την στιγμή αυτή γεννάται η αμαρτία μέσα στον νου και στην καρδιά του ανθρώπου και τον καθιστά άξιο τιμωρίας, όπως λέει ο άγιος Απόστολος Ιάκωβος: «Είτα η επιθυμία συλλαβούσα τίκτει αμαρτία, η δε αμαρτία αποτελεσθείσα αποκύει θάνατον» (Ιακώβου 1,15).
Η εβδόμη βαθμίδα της αμαρτίας είναι ότι η αμαρτία ενώθηκε με τον νου και την φαντασία. Έτσι λοιπόν, αφού ο άνθρωπος συγκατατέθηκε να κάνη την αμαρτία, αναγκάζεται με την παρακίνηση του διαβόλου να εντυπώσει αυτή την αμαρτία στην σκέψη του, ως να την είχε κάνει με το έργο. Με τη φαντασία του νου η αμαρτία αυξάνεται και μεταφυτεύεται στην καρδιά του ανθρώπου.
Η ογδόη βαθμίδα της αμαρτίας, είναι η απόφαση της θελήσεως του ανθρώπου να κάνει την αμαρτία με την πράξη.
Η ενάτη βαθμίδα, είναι ήη συνήθεια της αμαρτίας, δηλ. η πραγματοποίηση της αμαρτίας επί πολλάς φοράς.
Η δεκάτη βαθμίδα είναι το πάθος, η εξοικείωση προς το κακό, δηλ. η συνεχής επιτέλεση της αμαρτίας με την θέληση και χωρίς την θέληση του ανθρώπου.
Η ενδέκατη βαθμίδα είναι η απελπισία, όταν ο ίδιος ο άνθρωπος χάση την ελπίδα της συγχωρήσεως δια της μετανοίας, με την Χάρι και το έλεος του Θεού
Η τελευταία βαθμίδα της αμαρτίας είναι η αυτοκτονία, δηλ. ό φόνος του απελπισμένου ανθρώπου με τα ίδια του τα χέρια εξ αιτίας των αμαρτιών του, με την ελεύθερη θέληση του.
Αυτή είναι η χειρότερη βαθμίδα της αμαρτίας, από την οποία να μας προστατεύσει όλους ο Θεός, διότι αυτός που αυτοκτονεί δεν συγχωρείται στους αιώνας και η Εκκλησία δεν επιτρέπει να προσευχώμεθα γι' αυτόν.
Οι Άγιοι Πατέρες μας διδάσκουν να πολεμούμε την αμαρτία, όσο ακόμη είναι μικρή, στην ώρα της γεννήσεως της και όχι όταν μεγαλώνει και ριζώνει ως πάθος στην καρδιά μας. Να την φονεύουμε, όταν είναι μυρμήγκι και όχι λιοντάρι, διότι τότε ο «μυρμηγκολέων» μας σκοτώνει.
Επίσης και ο ψαλμωδός Δαβίδ με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος έλεγε: «Μακάριος ος κρατήσει και εδαφιεί τα νήπια σου προς την πέτρα» (Ψαλμ. 136,9).
Δηλαδή μακάριος είναι όποιος θα συντρίψει τις αμαρτίες του με την πέτρα - τον Χριστό - όσο είναι ακόμη μικρές, όπως τα μυρμήγκια διότι εάν μεγαλώσουν θα αιχμαλωτισθούν στην Βαβυλώνα των παθών και θα μας σκοτώσουν.


078. Ποιο είναι το πνευματικό λουτρό, το όποιο πλένει, ελευθερώνει και βγάζει από την ρίζα τις αμαρτίες, του ανθρώπου;
Πρώτα είναι το λουτρό του Θείου και Αγίου Βαπτίσματος, το οποίον εξαλείφει την αμαρτία, τόσο την προπατορική όσο και αυτές, που έγιναν μέχρι του Βαπτίσματος (Πράξ. 11,38 Ίωάν.3,3-5).
Το δεύτερο ίσης αξίας με το Βάπτισμα, είναι το Μυστήριο της Ιεράς εξομολογήσεως, το όποιον ξεπλένει και καθαρίζει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες του.
Γι' αυτό λέγει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος: «Δόθηκε από τον Θεό στους ανθρώπους, μετά από το Βάπτισμα, το Μυστήριο της Μετανοίας, το οποίο ονομάζεται και δεύτερο βάπτισμα».
Ενώ ο θείος πατήρ Ιωάννης της Κλίμακος τόλμησε να ειπεί: «Μεγαλύτερο από το Βάπτισμα, μετά το Βάπτισμα, είναι το χάρισμα των δακρύων» (Λόγος 7ος).


079. Πότε δεν λύεται η αμαρτία στην Ιερά εξομολόγηση;
Όταν ο χριστιανός δεν εξομολογείται όλες τις αμαρτίες του, όπως ο Ιούδας και όταν δεν τις λύνει ο Πνευματικός.
Αυτός δεν επιτρέπεται να τις λύση, εάν ο χριστιανός δεν δεχθεί τον ανάλογο κανόνα (επιτίμιο).
Εάν λύση κάποιον, πριν να εκτελέσει αυτός τον κανόνα του ή πριν να εξομολογηθεί, έστω, εάν υποσχέθηκε ότι θα το κάνει, τότε αυτός ο Πνευματικός γίνεται ένοχος για όλες τις αμαρτίες αυτού που τις έλυσε. (Βλέπε στο βιβλίο του αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου «Περί Πνευματικού»).
Πάλι η αμαρτία του ανθρώπου παραμένει άλυτος, εάν δεν κάνει αυτός μετάνοια, διότι χωρίς την διόρθωση δεν υπάρχει συγχώρηση, διότι η αληθινή μετάνοια είναι η τελεία εγκατάλειψη της αμαρτίας.


080. Ποιες είναι οι αμαρτίες κατά του Αγίου Πνεύματος, για τις όποιες γράφει ο Κύριος ότι θα είναι ασυγχώρητες στον παρόντα και στον μέλλοντα αιώνα; Εάν εξομολογηθούν, η τους επιβληθεί επιτίμιο κ.λ.π. συγχωρούνται;
Οι αμαρτίες κατά του Αγίου Πνεύματος, όπως είπαμε και παραπάνω, είναι οι έξης: η απιστία και αντίδραση κατά της αληθινής χριστιανικής πίστεως, η υπερβολική εμπιστοσύνη στην αγαθότητα του Θεού, η απελπισία, ο φθόνος κατά του πλησίον για την Χάρι που δόθηκε σε κάποιον, για την πρόοδο του στα καλά έργα, το θανάσιμο μίσος σ' αυτούς που ευρίσκονται στον δρόμο της σωτηρίας, η αμετανοησία μέχρι θανάτου, η αγνωμοσύνη στις δωρεές του Θεού, η άρνηση της πίστεως, η αίρεση, η πλάνη, η αυτοκτονία και άλλα.
Η αιτία με την οποία αυτά τα αμαρτήματα δεν συγχωρούνται από τον Θεό ούτε στον παρόντα αιώνα ούτε στον μέλλοντα, είναι το πείσμα του ανθρώπου να μη θέλει να μετανοήσει γι' αυτά τα αμαρτήματα σ' όλη του τη ζωή, καθώς και η σκληροκαρδία του. Αυτός που έκανε μία τέτοια αμαρτία δεν συγχωρείται από τον Θεό διότι δεν θέλει να συγχωρηθεί και να υπακούσει στις εντολές του Θεού. Εάν ένας τέτοιος αμαρτωλός μετανοήσει από τα βάθη της καρδίας του, εξομολογηθεί και αποφασίσει να μην αμαρτήσει πάλι και ζητήσει την ευσπλαχνία του Θεού με επιμονή και δάκρυα, τότε με το Μυστήριο της Μετανοίας αυτός θα μπορεί να συγχωρηθεί, διότι δεν υπάρχει αμαρτία, όσο βαρεία και να είναι, που να νικά την αγαθότητα και αγάπη του Θεού.

081. Ποιες είναι οι κανονικές προϋποθέσεις της Ιεράς εξομολόγησης;
Εξομολόγηση, μετάνοια η εξαγόρευση των αμαρτιών είναι ένα από τα επτά Μυστήρια της Εκκλησίας μας με το οποίο ο Θεός συγχωρεί και λύνει τις αμαρτίες όλων αυτών που μετανοούν με ειλικρίνεια και αποφασίζουν να κάνουν μία ζωή καθαρή, κατά το θέλημα του Θεού.
Αυτό το Μυστήριο αρχίζει από την ηλικία των 6-7 ετών και επιτελείται όσο δυνατόν συχνότερα, ανάλογα με τις ανάγκες της ψυχής του καθενός χριστιανού.
Οι μοναχοί των μοναστηριών, κατά παράδοση, εξομολογούνται υποχρεωτικά κάθε εβδομάδα, ενώ οι λαϊκοί συνήθως μία φορά τον μήνα η σπανιότερα τέσσερις φορές τον χρόνο, κατά τις τέσσαρες μεγάλες νηστείες.
Οι κανονικές προϋποθέσεις της αληθινής εξομολογήσεως είναι οι εξής:
Η επιλογή ενός εμπείρου και ενάρετου Πνευματικού. η εξομολόγηση να γίνεται με ειλικρίνεια, με καλή προαίρεση, όχι με βία των άλλων, με ταπείνωση και χωρίς προφάσεις.
Ο Θεός καταδικάζει την αμαρτία ανάλογα με την συνείδηση και την μόρφωση καθενός, άλλους από την ηλικία των 10 ετών και άλλους από μία μεγαλύτερη ηλικία. Εάν εξομολογείται ο άνθρωπος τις αμαρτίες του με καρδιακή μετάνοια και καλοσύνη, τότε ο Πνευματικός μπορεί ευκολότερα να θεραπεύσει τις ψυχικές του πληγές, ενώ το επιτίμιο με το οποίο πρέπει να κανονίσει τους πιστούς να το διαιρεί σε τρία μέρη:
Το πρώτο μέρος να το αποδίδει στο έλεος του Θεού, διότι κανείς δεν υπάρχει χωρίς αμαρτία, εκτός από τον Χριστό και Θεό μας, ο οποίος μας εξαγόρασε με το Άγιο Αίμα Του από τα χέρια του διαβόλου.
Το δεύτερο μέρος του κανόνος να το σηκώνει ο Πνευματικός επάνω του, διότι αυτός έχει την δύναμη και εξουσία από τον αρχιερέα να λύνει και να δένει τις αμαρτίες των ανθρώπων, όπως λέγει το αψευδές στόμα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
Ενώ το τρίτο μέρος του κανόνος να το δίνει σ' αυτόν που τέλεσε την αμαρτία.
Ο Πνευματικός να έχει ένα Ιερό τόπο, όπου θα εξομολογεί τους ανθρώπους.
Συνήθως η εξομολόγηση γίνεται στην Εκκλησία, ενώπιον της Εικόνος του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.
Ο ιερεύς - Πνευματικός έχει καθήκον να δέχεται τον καθένα στην εξομολόγηση με πρόσωπο ιλαρό, με πραότητα και με ευλάβεια, και όχι με οργή και με πρόσωπο σκυθρωπό.
Εάν είναι κάποιος ετοιμοθάνατος και κληθεί ο Ιερεύς να τον εξομολόγηση και αυτός δεν θα πάει, καλλίτερα να μην ήταν Πνευματικός, διότι τότε τις αμαρτίες εκείνου που απέθανε ανεξομολόγητος, τις παίρνει επάνω του ο Ιερεύς και τότε ο ιερεύς εκείνος πρέπει να μετανοεί επί τρία χρόνια, κάνοντας και εκατό μετάνοιες την ημέρα.
Οι πιστοί είναι υποχρεωμένοι να λέγουν όλα τα αμαρτήματα των και να μην αλλάζουν Πνευματικό, παρά μόνο με την ευλογία του και βάσει συγκεκριμένου κανόνος της Εκκλησίας.
Οποιοσδήποτε άνθρωπος η γυναίκα αφήσει τον Πνευματικό του χωρίς αυτός να έχει σφάλει σε κάτι και πηγαίνει και εξομολογείται σε άλλον, να αφορίζεται από την Εκκλησία μαζί μ' αυτόν που τον δέχεται.
Αυτός που εξομολογήθηκε και έλαβε το επιτίμιο και την άφεση, χωρίς να επαναλάβει πλέον τις αμαρτίες που έκανε, δεν είναι υποχρεωμένος να τις επαναλαμβάνει στις άλλες εξομολογήσεις του (Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης).
Μερικοί είναι της γνώμης, ότι σε εξαιρετική περίπτωση, όταν κάποιος από τους λαϊκούς κινδυνεύει από απρόοπτο θάνατο να πεθάνει και δεν είναι εύκολο να υπάρχει Πνευματικός να τον εξομολόγηση, τότε μπορεί να εξομολογηθεί σ' αυτούς τους λαϊκούς που παρευρίσκονται εκεί και μετά αυτοί να ειπούνε τις αμαρτίες του στον Πνευματικό, λαμβάνοντας την λύση των αμαρτιών των και οι δύο.
Να γνωρίζει ακόμη ότι υπάρχει και μία εξομολόγηση αμαρτωλή η ψεύτικη, προσποιητή και συγκεκριμένα:
Όταν κάποιος ζητά ένα Πνευματικό που εύκολα συγχωρεί αμαρτίες, ο οποίος συγχωρεί όχι κατά τον νόμο του Θεού, αλλά κατά την γνώμη του η έχει τις ίδιες αμαρτίες.
Σ' αυτή την περίπτωση είναι και οι δύο αξιοκατάκριτοι και θα υποστούν χειρότερη τιμωρία από ότι δεν θα είχαν εξομολογηθεί.
Όταν ο εξομολογούμενος δεν λέγει όλα τα αμαρτήματα του, η λέγει μόνο τα μισά η δικαιολογείται με προφάσεις, οδηγώντας στην πλάνη τον Πνευματικό.
Όταν θα εξομολογηθούν ομαδικά πολλοί άνθρωποι στον Πνευματικό, λέγοντας με τον νου τις αμαρτίες των χωρίς να τις ακούσει ο Πνευματικός και τα εξετάσουμε όλα αυτά υπό το φως των Ιερών Κανόνων και του ηθικού νόμου, σ' όλες αυτές τις περιπτώσεις, το Μυστήριο της εξομολογήσεως δεν επιτελέσθηκε κανονικά και οι αμαρτίες παραμένουν ασυγχώρητες. Διότι η αληθινή εξομολόγηση γίνεται για τον καθένα ξεχωριστά.
Άλλες απαραίτητες προϋποθέσεις της Ιεράς εξομολογήσεις είναι οι έξης:
Η εξομολόγηση, όπως είπαμε, να μη γίνεται δημοσίως, όπως συνηθίζεται σε μερικά μέρη.
Οι πιστοί υποχρεούνται να εξετάζουν την συνείδηση των από την παιδική τους ηλικία, να σημειώνουν σε χαρτί τις αμαρτίες που έκαναν, για να μη ξεχάσουν καμία.
Η εξομολόγηση να γίνεται πάντοτε με νηστεία και προσευχή, και προ του φαγητού, τόσο ο ιερεύς όσο και ο πιστός.
Αυτή να γίνεται πάντοτε η όποτε μας ελέγχει η συνείδηση, χωρίς να εξετάζουμε εάν ο Πνευματικός είναι άξιος, διότι η Χάρις του Αγίου Πνεύματος επιτελεί το μυστήριο.
Η εξομολόγηση γίνεται στην ανάγκη και χωρίς νηστεία, κυρίως, όταν κάποιος δεν είναι άξιος για την Θεία Κοινωνία, διότι μόνο με την εξομολόγηση (εξαγόρευση) ξεπλένονται και συγχωρούνται οι αμαρτίες.


082. Σε πόσα μέρη διαιρείται η Ιερά Εξομολόγησης και ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής;
Κατά την διδασκαλία του αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου, το Μυστήριο της εξομολογήσεως διαιρείται σε τέσσερα μέρη, τα εξής:
1) Ο πόνος της καρδίας και η συναίσθηση της αμαρτωλότητας αυτού που αμάρτησε.
2) η εξομολόγηση με ζώσα φωνή και κατ' ιδίαν στον Πνευματικό.
3) η εκτέλεση του καθορισμένου κανόνος, που επέβαλε ο Πνευματικός.
4) η συγχωρητική ευχή η το κλειδί του μυστηρίου της ιεράς εξομολογήσεως, η οποία λέγεται με το σκύψιμο της κεφαλής του εξομολογούμενου, με την επίθεση των χειρών του Πνευματικού και το σημείο του Τιμίου Σταυρού.
Τα σπουδαιότερα αποτελέσματα της εξομολογήσεως είναι η λύσει και συγχώρηση των αμαρτιών του εξομολογούμενου, κατά τον λόγο του Κυρίου, που είπε: «αν τίνων αφήτε τας αμαρτίας αφίενται αυτοίς αν τίνων κρατήτε κεκράτηνται» (Ματθ. 16,19).


083. Σε ποιόν ο Πνευματικός δεν επιτρέπεται να δώσει άφεση αμαρτιών στην εξομολόγηση;
Δεν επιτρέπεται να συγχώρηση αυτόν που δεν αποφάσισε να εγκατάλειψη την αμαρτία και να εκτελέσει το επιτίμιο.
Επίσης δεν επιτρέπεται να συγχωρήσει αυτούς που αναβάλλουν την επιτελέσει του επιτιμίου τους, μέχρις ότου ο Πνευματικός εξετάσει τους κανόνες και τις εκκλησιαστικές διατάξεις, για να τους τακτοποίηση κατά την επιθυμία τους..


084. Ποιος είναι ο σπουδαιότερος και ωφελιμότερος κανών, που πρέπει να επιβάλλεται στην Ιερά εξομολόγηση;
Τον παλαιό καιρό, όταν οι χριστιανοί είχαν μεγάλο ζήλο και ευλάβεια να κοινωνούν συχνά τα Αγια Μυστήρια, ο χειρότερος κανών τότε γ' αυτούς, ήταν η διακοπή για ένα μικρό η μεγάλο η επί χρόνια διάστημα από την Θεία Κοινωνία. Γι' αυτό και οι κανόνες των παλαιών Πατέρων, όπως του αγίου Βασιλείου, του αγίου Γρηγορίου Νύσσεις κ.λ.π. απαγόρευαν από την Θεία Κοινωνία τους αμαρτωλούς, λόγω των αμαρτιών των, μερικές φορές μέχρι 10,15 η και 20 ακόμη χρόνια. Κατόπιν τους εδέχοντο στην εξομολόγηση η οποία διακρινόταν σε τέσσερα είδη:
1) Εξομολόγησης με στεναγμούς στην πόρτα της εκκλησίας,
2) η ακρόασης των ψαλλομένων στην εκκλησία,
3) η γονυκλισία στον νάρθηκα της εκκλησίας και η με τους πιστούς παραμονή στην εκκλησία, και
4) στο τέλος, μετά απ' όλους τους πιστούς τους εδέχοντο στην Θεία Κοινωνία. (Αγίου ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Νεοκαισάρειας 11ος καν.)
Τώρα όμως που η πίστη ελαττώθηκε και οι περισσότεροι χριστιανοί ζουν με μεγάλη αναισθησία και στερούνται της ευλάβειας για την μετάληψη του Σώματος και Αίματος του Χριστού, διότι οι πιστοί που συνέρχονται από την πνευματική αποχαύνωση και έρχονται στην οδό της σωτηρίας, πιστεύουν ότι ο μεγαλύτερος κανών για την διόρθωση των ψυχών των, είναι η αποφυγή των αμαρτιών και η πάλη με αυτές μέχρι θανάτου. Ενώ η νηστεία, η προσευχή, η ελεημοσύνη, οι μετάνοιες και άλλες ασκήσεις να τους προσφέρονται ανάλογα με την κατάσταση της υγείας των και το βάρος των αμαρτιών που έπραξαν, με βάσει την ακρίβεια και οικονομία των Ιερών Κανόνων. Οπότε ο μεγαλύτερος και ωφελιμότερος κανών στην εξομολόγηση είναι το μίσος και η αποφυγή των αμαρτιών που έγιναν, καθώς και το πένθος γι' αυτές μέχρι θανάτου. Διότι, εάν εμποδίσουμε τους πιστούς από την Θεία Κοινωνία, επί τόσο η τόσο διάστημα και δεν τους επιβάλουμε κανόνα, με κάποια σωματική άσκηση, ανάλογα με το βάρος των αμαρτιών των, αυτοί μη έχοντες πλέον ευλάβεια και τον ζήλο των πρώτων χριστιανών στα Θεία, εύκολα απομακρύνονται από την Ιερά Μετάληψη και έχουν αναισθησία για τα αμαρτήματα τους.
Γι' αυτό πρέπει να συμβουλεύουμε και να προτρέπουμε τους πιστούς να κάνουν τον αρμόζοντα κανόνα των, παρά να εγκαταλείψουν όλες τις αμαρτίες τους, διότι η απαλλαγή από τις αμαρτίες, κατά τους Αγίους Πατέρας προϋποθέτει αληθινή μετάνοια.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει, ότι «Το φοβερότερο έργο, του αμαρτωλού είναι να ζει στην αμαρτία και το χειρότερο έργο του ξεπεσμένου ανθρώπου είναι να ζει στην πτώση».
Λοιπόν, εάν το φοβερότερο έργο είναι να ζει κανείς στην αμαρτία, τότε το ωφελιμότερο είναι ο αγώνας για την αποφυγή της αμαρτίας. Και εάν το χειρότερο έργο είναι να ζει κανείς στην πτώση, τότε το καλλίτερο είναι να σηκωθεί και λυτρωθεί από την πτώση.


085. Επειδή η αμαρτία πολλαπλασιάσθηκε στον κόσμο, ενώ η πίστη και η ευλάβεια λιγόστεψαν, μπορούν να εφαρμοσθούν με ακρίβεια οι υπάρχοντες κανόνες της Εκκλησίας;
Οι Ιεροί Κανόνες, τόσο οι αποστολικοί, όσο και οι κανόνες των Οικουμενικών, Τοπικών συνόδων και των Αγίων Πατέρων, πάντοτε ήταν, είναι και θα είναι οι οδοί της σωτηρίας και οι οδηγοί των ψυχών μας, και όλοι πρέπει να υπακούμε και να εφαρμόζουμε τους ιερούς κανόνες «διότι αυτοί που δεν τους φυλάττουν, υποβάλλονται σε φοβερά εξέταση και επιτίμιο» (Πηδάλιο Αγίου Νικόδημου).

086. Μήπως με αυτούς τους κανόνες απομακρύνονται οι πιστοί από την Εκκλησία και τα πανάχραντα Μυστήρια;
Όχι, οι Ιεροί Κανόνες δεν απομακρύνουν τους πιστούς από την Εκκλησία του Χριστού, αλλά η μη καλή εφαρμογή της ακριβείας και της οικονομίας των, απομακρύνουν τους ιερείς και τον λαό από την Εκκλησία του Χριστού.
Οι Ιεροί Κανόνες θεσπίστηκαν για την ωφέλεια και σωτηρία των ψυχών, ακόμη και αυτοί που έχουν ιστορική αξία μας δείχνουν πως διετυπώθησαν τότε προς εφαρμογή από τους Αγίους Πατέρας και ηγέτες της Εκκλησίας, όταν αυτή ευρισκόταν στην περίοδο των διωγμών και των αιρέσεων.
Αυτό το έργο δεν είναι μικρό για τον προσανατολισμό αυτών που ποιμαίνουν σήμερα την Εκκλησία του Χριστού, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση.
Οι Κανόνες που περιείχαν δόγματα και ηθική διδασκαλία ποτέ δεν έχασαν την αξία τους. Αυτοί είναι σαν φάροι φωτεινοί της Εκκλησίας, απαραίτητοι για την διακυβέρνηση του σκάφους των σωζόμενων πιστών, το οποίον είναι η Εκκλησία, η οποία πλέει στις κοιλάδες της αιωνιότητας με σκοπό το λιμάνι της σωτηρίας.
Έτσι λοιπόν, κανείς δεν έχει δικαίωμα να κατηγορήσει τους Θείους και Ιερούς Κανόνες λόγω της κακίας που κυριαρχεί σήμερα σ' αυτούς που έχασαν τον φόβο του Θεού.
Ένα πράγμα ακόμη πρέπει να κρατήσουμε στον νου μας.
Οι ιερείς και ποιμένες να γνωρίζουν καλά την ακρίβεια και οικονομία των Ιερών Κανόνων και να τους χρησιμοποιούν στον κατάλληλο καιρό και στην ανάλογη περίπτωση για την θεραπεία των πληγωμένων ψυχών.
Οι θεολόγοι σπουδαστές πρέπει να γνωρίζουν, όσο γίνεται καλλίτερα, πως να εφαρμόζουν την ακρίβεια και οικονομία των Κανόνων, οι οπαίοι θεσπίστηκαν δια του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία του Χριστού.
Μεγάλος είναι ο κίνδυνος για τους ιερείς και τους ποιμαινομένους τους, εάν δεν γνωρίζουν έστω και λίγο τους Ιερούς Κανόνες, καθώς και το είδος του κανόνος που πρέπει να εφαρμόσουν.
Διότι λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ότι: «Μεγάλος κίνδυνος είναι για τους Ιερείς, εάν δεν γνωρίζουν τους Κανόνες και μεγάλος γκρεμός υπάρχει εκεί όπου δεν δεσπόζουν οι Κανόνες».
Γι' αυτό και κάθε Επίσκοπος, όταν χειροτονείται, ομολογεί, ότι θα τηρήσει τους Κανόνες της Εκκλησίας.


087. Τι μπορείτε να μας πείτε για την ομαδική εξομολόγηση, χωρίς την κατ' ιδίαν εξομολόγηση των αμαρτιών των και χωρίς το διάβασμα της συγχωρητικής ευχής στο κεφάλι του καθενός, όπως γίνεται σε μερικούς τόπους σήμερα;
Μια τέτοια εξομολόγηση είναι αντικανονική, δεν έχει αξία το Μυστήριο και οι αμαρτίες παραμένουν άλυτες.
Επίσης στην πράξη πρέπει τελείως να εγκαταλειφθεί για να μη καταργείται το Μυστήριο της Ιεράς εξομολογήσεως και καταδικάζονται τόσο ο Ιερεύς όσο και οι πιστοί.


088. Εάν κάποιος παραμένει στις ίδιες αμαρτίες μετά την εξομολόγηση του και δεν μετανοεί, είναι ένοχος ο πιστός ή ο Πνευματικός; Σ' αυτή την περίπτωση πώς είναι καλλίτερο να ενεργήσει; Να τον δέχεται στην συνέχεια για να μην απελπισθεί ή να τον στείλει σ' άλλον Πνευματικό;
Εάν κάποιος, μετά την εξομολόγηση, επιμένει πάντοτε στην ίδια αμαρτία του και σ' άλλες βαρύτερες και εάν ο ιερεύς έκανε το καθήκον του και τον συμβούλευσε αρκετά να αφήσει την αμαρτία του και αυτός δεν υπάκουσε, τότε δεν είναι ένοχος.
Ενώ εάν ο Ιερεύς δεν τον συμβούλευσε αρκετά και δεν τον κανόνισε κατά τας εντολάς του Θεού και από ιδική του αδιαφορία πέφτει ο πιστός στα ίδια και χειρότερα αμαρτήματα, τότε και ο Ιερεύς έχει αμαρτία και κολάζεται διότι δεν έδωσε τα απαραίτητα ιατρικά μέσα για τις πληγές εκ των αμαρτιών.
Ενώ εάν με κάθε φροντίδα βοήθησε πνευματικά τον αδιάφορο και αμετανόητο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, τότε είναι καλλίτερα να τον στείλει σ' έναν άλλο εμπειρότερο ιατρό, ίσως με τον τρόπο αυτό διορθωθεί ο πιστός με την βοήθεια του Θεού.
Όμως να μη τον απομακρύνει βιαστικά, αλλά να ενεργήσει με πραότητα και μακροθυμία, για να μη τον οδηγήσει στην απελπισία.


089. Τι καθήκοντα έχει ο Πνευματικός προς τα πνευματικά του παιδιά και ποια έχουν τα πνευματικά του παιδιά προς αυτόν;
Ο Πνευματικός έχει μεγάλα καθήκοντα προς τα πνευματικά του παιδιά:
Εάν τα επιβλέπει, εάν τα διδάσκει πάντοτε και εάν προσεύχεται στον Θεό για την σωτηρία τους.
Ενώ τα πνευματικά του παιδιά έχουν καθήκον να υπακούουν στις πνευματικές διδασκαλίες του, να ζητούν την συμβουλή του και την ευλογία του για όλα, να κάνουν τον προβλεπόμενο κανόνα τους, να αγωνίζονται για την πρόοδο των και να προσεύχονται για τον πνευματικό τους πατέρα.


090. Πώς πρέπει να εννοήσουμε την πνευματικότητα στην ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας;
Η πνευματικότητα είναι ένα διαρκές ειρηνοδικείο της χριστιανικής ψυχής, που έχει στο βάθος της την βασιλεία του Θεού, το οποίον έχει ως δικαστή την συνείδηση του, δηλ. την αυτεπίγνωση, σε σχέση με τον νόμο του Θεού, με την βοήθεια του οποίου ο Ιερεύς μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό.
Δεδομένου ότι ο χριστιανός δεν μπορεί να γνωρίζει επακριβώς τον εαυτό του, ούτε τον νόμο του Θεού πλήρως, ούτε μπορεί να εκτελέσει αμερόληπτα τα καλά έργα για να διευκολύνει αυτό το εσωτερικό δικαστήριο, αλλά επικαλείται ένα εξωτερικό δικαστή, που είναι όμοιός του, αλλά ανώτερος του ως προς την Χάρι του Αγίου Πνεύματος, τον οποίον συμβουλεύεται και ζητά αυτό που στερείται: την συγχώρηση, το φως και την αλήθεια.
Αυτός είναι όμως Πνευματικός, του οποίου η αποστολή είναι να εξετάζει, να κατευθύνει, να κρίνει εν Ονόματι του Ιησού Χριστού, να αποφαίνεται περί συγχωρήσεως η όχι των αμαρτιών, ανεπιφυλάκτως η με επιφύλαξη, αφού τα επιτελεί όλα ενώπιον του νόμου του Θεού, που περιέχεται στην Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση, εκτός απ' αυτά που δεν μπορούν να είναι νόμοι, φως, και αλήθεια της Εκκλησίας.

091. Πότε επιτρέπεται ο πιστός να αλλάξει Πνευματικό;
Ιδού Τι λέγουν οι Κανόνες όσον αφορά με αυτό:
Όποιος άνθρωπος αφήσει τον Πνευματικόν του χωρίς συγκεκριμένη αιτία και εξομολογείται σ' άλλον, να χωρίζεται από την Εκκλησία μαζί μ' αυτόν που τον δέχθηκε. Σε περίπτωση που ο Πνευματικός μετά από πολλή υπομονή και συμβουλές, δεν βλέπει καμιά διόρθωση στους πιστούς, ένας τέτοιος κανόνας του επιβάλλεται ν' αλλάξει Πνευματικό, με την προϋπόθεση ότι δεν κατανοεί να θεραπεύσει τα ψυχικά του τραύματα.
Εάν κάποιος ήταν αφορισμένος από τον Επίσκοπο του, δεν επιτρέπεται να πάει σ' άλλον Επίσκοπο προτού να συγχωρηθεί από τον Επίσκοπο του. Όμως αυτός μπορεί να επικαλεστεί την σύνοδο για να υπερασπιστεί και η σύνοδος μπορεί να λάβει μία άλλη απόφαση.
Ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης λέγει ότι «ο Ιερεύς πρέπει να αφορίζει (να απαγορεύει από τα μυστήρια) τον ένοχο που τελεί υπό κανόνα, για να μη φορτώνεται με ξένες αμαρτίες. Διότι δεν είναι αυτό υπομονή, αλλά αιτία απώλειας».
Δεν πρέπει εμείς να είμεθα ευσπλαχνικότεροι από τους Αγίους Πατέρας.
Ο Αρχιερεύς ή Όμως Πνευματικός πρέπει βέβαια να είναι υπεράνω αυτών των αμαρτιών, ώστε και αυτός που εξομολογείται να μη νομίζει ότι σίγουρα θα του συγχωρηθούν αυτές οι αμαρτίες ούτε θα πρέπει να είναι ο ποιμήν πολύ ανεκτικός και διευκολύνει με τον τρόπο αυτό τους αμαρτωλούς, καταπατώντας έτσι τον νόμο του Κυρίου.
Αλλά προκειμένου για αυτή τη συγχώρηση των αμαρτιών των να εφαρμόζει τον νόμο του Θεού με δικαιοσύνη. Μπορεί να είναι ανεκτικός μόνον, όταν ο αμαρτωλός αποφασίσει να διορθωθεί από το κακό και ταπεινωθεί με την μετάνοια.


092. Πώς πρέπει να ενεργή με εκείνους τους πιστούς που, ενώ διέπραξαν βαρείες αμαρτίες, ζητούν επίμονα την Αγία Κοινωνία;
Με αυτούς που αμάρτησαν βαρεία και ζητούν επίμονα την Αγία Κοινωνία, ιδού πως πρέπει να ενεργή:
Εάν εξομολογηθούν ειλικρινά με ψυχικό πόνο, με δάκρυα και μετάνοια, ο Πνευματικός που τους απαγόρευσε μπορεί να τους κάνη αυτή την συγκατάβαση.
Δηλαδή να χωρίσει τον προσδιορισμένο κανόνα και τον αριθμό των ετών της μετανοίας σε τρία μέρη, όπως είπα προηγουμένως.
Το πρώτο μέρος να το θέση στην ευσπλαχνία και φιλανθρωπία του Θεού, διότι κανείς από τους ανθρώπους δεν είναι χωρίς αμαρτία, το δεύτερο μέρος του κανόνος να παραμείνει σ' αυτόν που επιτέλεσε την αμαρτία και το τρίτο μέρος να το πάρει όμως Πνευματικός επάνω του, διότι αυτός έχει την εξουσία μέσω αρχιερέως να λύνει και να δένει, όπως είπε το αψευδές στόμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Ο Πνευματικός για να προσανατολισθεί καλλίτερα, όσον αφορά με την ακρίβεια και συγκατάβαση, την οποία θα κάνη αναλόγως των περιπτώσεων στους εξομολογούμενους και μετανοουμένους, είναι καλλίτερα να διαβάζει με σύνεση τους Ιερούς Κανόνας και ιδιαίτερα τον 102 κανόνα της 6ης Οικουμενικής Συνόδου και σε καμιά περίπτωση να μη βασίζεται στην διάνοια του, διότι όμως Πνευματικός έχει εξουσία να λύνει και να δένει μόνο συμφώνως με τον νόμο του Κυρίου.
Λοιπόν, η αντιμετώπισης της καθεμίας περιπτώσεως θα πρέπει να γίνεται βάσει της διδασκαλίας της Αγίας Γραφής, των Ιερών Κανόνων και της διδασκαλίας των Αγίων Πατέρων, διότι εν εναντία περιπτώσει, η Εξομολόγησης και η μετάνοια δεν θα επιφέρει καμία ωφέλεια στους πιστούς ούτε στους Πνευματικούς.


093. Πώς πρέπει να ενεργήσει με εκείνους τους πιστούς που δεν δέχονται κανόνα στην εξομολόγηση; Και Τι γίνεται με εκείνους που είναι ασθενείς και δεν μπορούν να εκτελέσουν τον κανόνα των;
Αυτοί που δεν δέχονται τον διορισμένο κανόνα στην Ιερά εξομολόγηση και μάλιστα μετά από πολλές συμβουλές, παραμένουν στο πείσμα των, δεν μπορεί να δώσει την συγχώρηση των αμαρτιών, όπως λέγει όμως ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στην διδασκαλία του για τον Πνευματικό.
Όμως στους ασθενείς μπορεί να επιβάλει ελαφρότερο κανόνα, που απαιτεί σωματική άσκηση, όπως νηστεία, μετάνοιες, αγρυπνία, ελεημοσύνη την κατά δύναμη κ.λ.π. αλλά από τον πνευματικό κόπο δεν είναι απαλλαγμένοι, δηλ. από την Ιερά προσευχή και την παντοτινή ευχαριστία στον Θεό για τους πόνους που αισθάνονται.
Όπως είπαμε, ο κανών των ασθενών μπορεί να αλλάξει και υποχρεούνται να προσεύχονται και να ευχαριστούν τον Θεό διότι με αυτά θα σωθούν.


094. Πόσες φορές το έτος πρέπει να εξομολογούνται οι λαϊκοί;
Η εξομολόγηση δεν είναι καθορισμένη σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια κατά την διάρκεια του έτους.
Μπορούμε να τρέξουμε στον Πνευματικό, όσες φορές αισθανόμεθα ανάγκη να ξαλαφρώσουμε την ψυχή μας από το φορτίο των αμαρτιών και να λάβουμε την παράκληση της Θείας Χάριτος και την ελπίδα της συγχωρήσεως.
Όσο συχνότερα εξομολογούμαστε τόσο καλλίτερα είναι.
Συνήθως όμως η Εξομολόγησης έχει συνδυασθεί με τις τέσσαρες μεγάλες νηστείες.
Η τετάρτη εντολή της Εκκλησίας διδάσκει να εξομολογούμαστε τέσσερις φορές τον χρόνο, στην περίοδο των τεσσάρων νηστειών.
Οι πιο προχωρημένοι στην πνευματική ζωή, κάθε μήνα και οι άλλοι είθε να εξομολογούνται μία φορά τον χρόνο και συγκεκριμένα στην νηστεία του Πάσχα.


095. Ποιες είναι οι σπουδαιότερες προϋποθέσεις για να μεταλάβει κάποιος επαξίως του Σώματος και τον Αίματος του Κυρίου;
Η ετοιμασία για την Θεία Κοινωνία είναι δύο ειδών: Σωματική και πνευματική. Αυτή αποτελείται γενικά από τα επόμενα μέρη:
α. Εξομολόγησης (εξαγόρευση των αμαρτιών), άνευ της οποίας κανείς δεν μπορεί να κοινωνήσει, ούτε ακόμη κληρικός, μόνο τα παιδιά μέχρι των επτά ετών είναι απαλλαγμένα της εξομολογήσεως.
β. Συμφιλίωσης με όλους τους ανθρώπους. Κανείς δεν μπορεί να κοινωνήσει όταν με κάποιον είναι ασυμφιλίωτος η έχει κακία, μίσος και σκέψεις εκδικήσεως. Ο Θεός, επειδή είναι αγάπη, δέχεται στα Άγια Δώρα μόνο αυτούς που συγχωρούν και ζουν με αγάπη.
γ. Εγκράτεια από ηδονικά φαγητά και από οποιεσδήποτε φίλαυτες σωματικές ορέξεις. Οι σύζυγοι έχουν υποχρέωση να κρατούν πριν της Θείας Κοινωνίας το λιγότερο τρεις ήμερες τελεία σωματική αγνότητα και άλλες τρεις μετά την Θεία Κοινωνία. Οι πιστοί έχουν καθήκον να ζουν με αγνότητα, να νηστεύουν Τετάρτη και Παρασκευή και στις τέσσαρες μεγάλες νηστείες, όταν πρόκειται να κοινωνήσουν. Σε περίπτωση βαρείας ασθενείας, ο ιερεύς να κανονίζει λιγότερη νηστεία, αναλόγως της περιπτώσεως. Αυτοί που κοινωνούν στις μεγάλες νηστείες υποχρεούνται να νηστεύουν το λιγότερο τρεις μέχρι επτά ημέρες, πριν από την Θεία Κοινωνία. Οι χριστιανοί έχουν καθήκον να εγκρατεύονται, πριν μεταλάβουν τα Άγια, από ποτά, από το κάπνισμα, από διασκεδάσεις, από αστεία, από φθόνο, από κακολογίες κ.λ.π.
δ. Προσευχή. Οι πιστοί πρέπει να προσεύχονται πριν από την μετάληψη της Αγίας Κοινωνίας με ιδιαίτερο πόθο. Να διαβάζουν τις κατάλληλες προσευχές από το Ωρολόγιο, το Ψαλτήρι και να λέγουν τους Χαιρετισμούς της Παναγίας, να κάνουν όσες μετάνοιες μπορούν, ελεημοσύνη στους πτωχούς και αλλά αγαθά έργα. Ιδιαίτερα έχουν καθήκον να διαβάζουν: Τους Χαιρετισμούς του Χριστού, την παράκληση της Θεοτόκου, τον κανόνα της μετανοίας, τον κανόνα του φύλακος αγγέλου και τον κανόνα της Θείας Μεταλήψεως, ενώ το πρωί τις υπόλοιπες δώδεκα προσευχές που ακολουθούν. Μετά την μετάληψη των Θείων Δώρων, οι πιστοί πρέπει να διαβάζουν τις ευχές της ευχαριστίας.
ε. Την εκτέλεση του επιβληθέντος κανόνος από τον Πνευματικό. Οι πιστοί δεν μπορούν να κοινωνήσουν χωρίς την άδεια του Πνευματικού των και χωρίς την εκτέλεση του διορισμένου κανόνος των, που επήραν στην εξομολόγηση, εκτός από λόγους ασθενείας η άλλες παρόμοιες δυσκολίες, που απαγορεύουν την μετάληψη των Θείων και σ' οποιαδήποτε κατάσταση ήθελαν ευρέθη στενοχώριας.

096. Σε ποιες εξαιρετικές περιπτώσεις μπορούν να κοινωνήσουν οι πιστοί με κάποια συγκατάβαση;
Όπως είπα σ' αυτούς που απαγορεύεται για ένα διάστημα η Θεία Κοινωνία, μπορούν να κοινωνήσουν συγκαταβατικά μόνο σε περίπτωση θανάσιμου κινδύνου δηλ. δυστυχήματος, εργασίας, παραμονής σε νοσοκομείο για πολύ καιρό κ.λ.π.
Παρόμοια, οι έγκυοι γυναίκες μπορούν να κοινωνήσουν μία φορά τον μήνα, οποιονδήποτε κανόνα και να έχουν, με τη προϋπόθεση μετά τον τοκετό των, να εκτελέσουν τον διορισμένο κανόνα από τον Πνευματικό των.
Γίνεται αυτή η συγκατάβασης για τις έγκυες γυναίκες, διότι η Εκκλησία τις θεωρεί ότι ευρίσκονται σε κίνδυνο θανάτου.


097. Ποιοι μεταξύ των χριστιανών δεν μπορούν να κοινωνήσουν ούτε ακόμη και προ του θανάτου των;
Δεν μπορούν να κοινωνήσουν ούτε ακόμη στο κρεβάτι του θανάτου οι ορθόδοξοι χριστιανοί, οι όποιοι αρνούνται αυτά τα Θεία Δώρα,
αυτοί που αρνήθηκαν τη πίστη,
αυτοί που εγκατέλειψαν την Εκκλησία και προσχωρήσαν σε αιρέσεις,
οι παράφρονες, δηλ. αυτοί που ψυχομαχούν και δεν έχουν προφθάσει πριν να εξομολογηθούν,
οι δαιμονισμένοι,
οι βλασφημούντες τον Θεό και τον πλησίον, ακόμη και στο κρεβάτι του θανάτου των και δεν μετανόησαν,
οι απελπισμένοι, που πρόκειται να θέσουν μόνοι των τέρμα στην ζωή τους,
όσοι είναι δούλοι μέχρι θανάτου στο πάθος της μέθης, των σαρκικών παθών,
οι μισούντες τα Θεία
και αυτοί που δεν θα συγχωρήσουν μέχρι θανάτου των τον πλησίον τους.


098. Τι άλλες συμβουλές μπορείτε να μας δώσετε για τον Πνευματικό και την πνευματικότητα;
Κανένας Ιερεύς - Πνευματικός δεν μπορεί να λύση στην εξομολόγηση τον δεμένο από άλλον Πνευματικό, παρά μόνο, όταν αυτός που τον έδεσε πέθανε ή τον έδεσε αδίκως και λύθηκε από τον Επίσκοπο του. Άλλη διδασκαλία της Εκκλησίας λέγει τα έξης:
«Ζήτησε να ευρείς ένα Πνευματικό καλόν, ενάρετο, να είναι σοφός στα λόγια και έμπειρος στα έργα, να επουλώνει καλά τις ψυχικές πληγές και να ξέρη να δίνη ιατρικά με διάκριση, όπως θα συνέβαινε, εάν είχε κάποιος μία σωματική πληγή». Διότι εμφανίσθηκαν πολλοί στις ήμερες μας, οι οποίοι, επειδή δεν γνώριζαν την ασθένεια, φόνευσαν πολλούς πνευματικά, λόγω αδιακρισίας τους, όπως λέγει και ο Χριστός ότι, όταν ένας τυφλός οδηγεί τυφλόν, θα πέσουν και οι δύο στον λάκκο.
Όταν θα βρεις ένα καλόν Πνευματικό να μη πηγαίνεις πλέον σε άλλον, διότι, εάν εμπορεύεσαι την εξομολόγηση, δεν μπορείς να ωφεληθείς. Εάν εξομολογείσαι σ' ένα Πνευματικό πολλές φορές και επειδή έπεσες στα ίδια αμαρτήματα ντρέπεσαι και πηγαίνεις σε άλλον για να ντροπιαστείς λιγότερο και να λάβεις ελαφρότερο κανόνα, τότε με αυτό το έργο παροργίζεις τον Θεό. Μερικοί χριστιανοί συνηθίζουν να ζητούν επιεικείς Πνευματικούς, οι οποίοι συγχωρούν χωρίς επιτίμιο και επί πλέον τους δίνουν την Θεία Κοινωνία. Μερικοί απ' αυτούς χάθηκαν και έγιναν αφορμή να χαθούν και άλλοι, και η τιμωρία τους θα είναι αιωνία λέγει η Αγία Γραφή.
Άλλοι επινοούν με πονηρία άλλους τρόπους εξομολογήσεως. Δηλ. πηγαίνουν σ' ένα Πνευματικό και λέγουν μερικά αμαρτήματα, κατόπιν πηγαίνουν σε άλλον και λέγουν άλλα λίγα αμαρτήματα και έτσι νομίζουν μ' αυτό τον τρόπο ότι οι αμαρτίες των δεν έχουν μεγάλη ενοχή.
Άλλοι λέγουν γρήγορα τις αμαρτίες των για να μη τις προσέξει ούτε να εξετάσει με λεπτομέρεια ο Πνευματικός τόσο τις αιτίες όσο και τα επακόλουθα αυτών των αμαρτιών για να μπορέσει έτσι να τις θεραπεύσει.
Άλλοι, και αυτοί είναι λιγότεροι, δεν θέλουν να τα εξομολογηθούν όλα και κρύβουν τα μεγαλύτερα.
Όλα αυτά είναι δουλειές του διαβόλου, ο οποίος ζητά κάποιο μονοπάτι να οδηγήσει στην απώλεια τις ψυχές των αδυνάτων περί την πίστη ανθρώπων.
Ο Πνευματικός δεν είναι παρά ένας μάρτυς ενώπιον του Θεού και ένα όργανο με το οποίον το Άγιον Πνεύμα εργάζεται μυστικά την συγχώρηση των αμαρτιών.
Ο Πνευματικός ερμηνεύει και εφαρμόζει τον νόμο του Θεού για την θεραπεία των ανθρωπίνων ψυχών.
Εάν ο Πνευματικός διαπιστώνει ότι κάποιος δεν είναι ειλικρινής, έχει καθήκον να τον απομακρύνει από την εξομολόγηση.
Εάν δεν κάνη έτσι, τότε σημαίνει ότι ο Πνευματικός δεν υπηρετεί τον Θεό με πίστη, με καρδιά καθαρή και αφοσιωμένη.
Η Μετάνοια είναι ένα από τα επτά μυστήρια με το οποίο εργάζεται το Άγιο Πνεύμα αοράτος στην ορατή διακονία του Πνευματικού. Όταν εξομολογείσαι μη χαμηλώνεις τα αυτιά σου στην φωνή του διαβόλου, ο οποίος σου ψιθυρίζει λέγοντας:
Άραγε τι θα πει ο Πνευματικός όταν ακούσει αυτές τις αμαρτίες;
Μερικές φορές ο διάβολος ψιθυρίζει στον πιστό, μέσω κακών και ιεροκατηγόρων ανθρώπων, ότι ο Πνευματικός θα πει σ' άλλους τα αμαρτήματα, που άκουσε στην εξομολόγηση.
Σ' αυτές τις περιπτώσεις να σκέπτεται ο καθένας μας τον πλούσιο εκείνον, ο όποιος ξομολογήθηκε τις αμαρτίες του στο μέσον της Εκκλησίας με δυνατή φωνή ενώπιον όλων και την στιγμή που τις έλεγε, άγγελος Κυρίου του έσβηνε τις αμαρτίες του μπροστά σε όλους, όπως λέγει όμως άγιος Ιωάννης της Κλίμακος στον 4ο Λόγο του.
Να γνωρίζει όμως καθένας και αυτό, ότι ο Πνευματικός δεν μπορεί να λύση αυτόν που δεν έλυσε ο Θεός και ούτε μπορεί να δέση αυτόν που δεν έδεσε τον εαυτό του με τις εντολές του Θεού.
Λοιπόν, στα όσα είπαμε μέχρι εδώ, είναι φανερό ότι κανείς Πνευματικός, εκτός των ανωτέρω περιπτώσεων που σημειώσαμε, δεν μπορεί να αλλάξει ούτε τον επιβληθέντα κανόνα από άλλον Πνευματικό ούτε μπορεί να τον λύση άλλος, όσο καιρό ο Πνευματικός του ευρίσκεται στην ζωή.
Ενώ, εάν κάποιος σκανδαλίζεται από κάποια αδυναμία του Πνευματικού του και δεν έχει πλέον ευλάβεια σ' αυτόν, τότε, εάν έχει συγκεκριμένους λόγους, μπορεί να πάει σ' άλλον Πνευματικό, αλλά μόνο με την ευλογία του πρώτου Πνευματικού του.
Στο νέο Πνευματικό του έχει καθήκον να κάνει μία γενική εξομολόγηση από την παιδική του ηλικία, ώστε να μπορεί να τον γνωρίσει καλλίτερα και έτσι να κανονίζει την διόρθωση του με τα κατάλληλα μέσα.


099. Με ποιες προϋποθέσεις εξομολογούνται και κοινωνούν τα παιδιά, οι γέροντες και οι βαρεία άρρωστοι;
Τα μικρά παιδιά μέχρι τα έξι - επτά χρόνια των, εάν είναι βαπτισμένα, κοινωνούν χωρίς εξομολόγηση, αναλόγως των περιστάσεων.
Η εξομολόγηση τους αρχίζει από την ηλικία των επτά ετών.
Οι γέροντες και οι ασθενείς είναι καλό να κοινωνούν κάθε τρεις εβδομάδες, εάν δεν έχουν κάποιο κώλυμα για την Θεία Κοινωνία.
Εάν αμάρτησαν με θανάσιμο αμάρτημα, οι Άγιοι Πατέρες κανονίζουν να κοινωνούν μόνο στο κρεβάτι του θανάτου, εκτός και εάν μετανόησαν ειλικρινά.


100. Με πόσους τρόπους μπορούν να κοινωνήσουν οι πιστοί; Ποια είναι η ανώτερη κοινωνία με τον Χριστό;
Οι πιστοί μπορούν να κοινωνήσουν με τον Χριστό με τέσσερις τρόπους:
Πρώτον με το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου.
Δεύτερον κατά τρόπο πνευματικό με την ευχή του Ιησού, όταν γίνεται είτε με τον νου είτε με την καρδιά.
Ο τρίτος τρόπος κοινωνίας γίνεται με την εργασία όλων των εντολών του Κυρίου. Αυτή την πνευματική κοινωνία με την εκτέλεση των αγαθών έργων μας φανέρωσε ο ίδιος ο Σωτήρ ημών Ιησούς Χριστός, όταν είπε: «Εάν τίς αγαπά με, τον λόγο μου τηρήσει, και ο πατήρ μου αγαπήσει αυτόν, και προς αυτόν ελευσόμεθα και μονήν παρ' αύτω ποιήσομεν» (Ιωάν. 14,23). Και πάλι λέγει: «Εάν αγαπάτε με, τας εμάς εντολάς τηρήσατε» και «εάν τας εντολάς μου τηρήσητε, μενείτε εν τη αγάπη μου» (Ίωάν.14,15 15,10). Επίσης ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης λέγει θαυμαστός ότι: «Η ομοιότης και ενότης μας με τον Θεό πραγματοποιείται μόνο με την εφαρμογή των θείων εντολών».
Ο τέταρτος τρόπος κοινωνίας με τον Χριστό γίνεται με την ακρόαση του λόγου του Θεού, διότι «ο λόγος του Θεού έρχεται με την ακοή και διοχετεύεται στην καρδιά του ανθρώπου» (Κυριακοδρόμιο Νικηφόρου Θεοτόκη).

101. Πώς πρέπει να εξομολογούνται και να κοινωνούν οι μοναχοί, κατά τους Αγίους Πατέρας; Πόσο συχνά μπορούν να κοινωνούν οι μοναχοί, οι μεγαλόσχημοι μοναχοί και οι ασθενείς;
Η Θεία Κοινωνία, επειδή είναι στενά συνδεδεμένη με την εξομολόγηση, ότι είπα μέχρι τώρα γι' αυτά τα μυστήρια είναι έγκυρο και κατάλληλο και για μοναχούς.
Οι μοναχοί και μεγαλόσχημοι μοναχοί έχουν καθήκον να κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου πιο συχνά από τους λαϊκούς, αλλά με την πρέπουσα προετοιμασία, βάσει των Ιερών Κανόνων και με την άδεια του Πνευματικού τους.
Οι μοναχοί μπορούν να κοινωνούν περισσότερες από μία φορές , τον μήνα, ή όπως λέγει όμως ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στον 53ο λόγο του περί σίτου, στις δώδεκα Δεσποτικές εορτές: «Οι μεγαλόσχημοι μοναχοί, προπαντός οι γέροντες, μπορούν να κοινωνούν συχνότερα από μια φορά την εβδομάδα, κατά την μοναστική μας παράδοση».
Αυτή μας διδάσκει και με τις συμβουλές του Ιερατικού, λέγοντας: «Οι ιερείς του λαού να διδάσκουν τους πιστούς των, ένα μέρος ανδρών και γυναικών να κοινωνούν, όταν θα συμπέσει τουλάχιστον Δεσποτική εορτή του έτους, εάν όχι τότε είθε να κοινωνούν στις τέσσερες μεγάλες νηστείες. Να προετοιμάζονται για την συμμετοχή των στο Ιερό Μυστήριο και έτσι με την αρμόζουσα προετοιμασία και πνευματική αναγέννηση τους να προσέρχονται σ' αυτό.


102. Πώς πρέπει να ετοιμάζονται οι κληρικοί, ιερείς και διάκονοι για την Θεία Λειτουργία;
Για όλα αυτά γράφει λεπτομερώς στις πνευματικές υποθήκες το βιβλίο Ιερατικό.
Γενικά ο ενάρετος κληρικός, οφείλει να προσέχει τα εξής:
Να εξομολογείται στον Πνευματικό του μία ήμερα πριν να λειτουργήσει,
να έχει την ευλογία του Πνευματικού του για την τέλεση των θείων Μυστηρίων,
να κρατεί αγνότητα (ο έγγαμος) τρεις ημέρες πριν και τρεις μετά την Θεία ιερουργία και Κοινωνία,
να ειρηνεύει με τους ενορίτες του και με όλους τους ανθρώπους,
να διαβάζει όλες τις ευχές της Θείας Μεταλήψεως,
να τελεί τις παραμονές κάθε εορτής εσπερινό και όρθρο στην εκκλησία,
να επιτελή οποιαδήποτε ακολουθία, ιδιαίτερα την Θεία Λειτουργία χωρίς βιασύνη και με περισσή ευλάβεια,
να έχει μεριμνήσει για το πρόσφορο και το φυσικό κρασί για την τέλεση του μυστηρίου,
να ετοιμάζει σχολαστικά πριν από μία εβδομάδα το κυριακάτικο ή εόρτιο κήρυγμα με το οποίον υποχρεούται να τρέφει πνευματικά τους ενορίτες του.


103. Ποιος είναι ο σκοπός και η σπουδαιότητα του κηρύγματος στην εκκλησία;
Κάθε ιερεύς οφείλει να διδάσκει ευκαίρως ακαίρως τους πιστούς του, διότι «η πίστης εξ ακοής, η δε ακοή δια ρήματος Θεού»(Ρωμ.10,17).
Έτσι λοιπόν, ο λαός με την στέρηση της γνώσεως του λόγου του Θεού χάνεται, ενώ ο Ιερεύς θα δώσει φοβερό λόγο στο μελλοντικό Δικαστήριο.
Άκουσε τι λέγει ο Θεός με το στόμα, του προφήτου: «Ωμοιώθη ο λαός μου ως ουκ έχων γνώσιν ότι συ επίγνωσιν απώσω, καγώ απώσομαί σε του μη ιερατεύειν μοι• και επελάθου νόμον Θεού σου καγώ επιλήσομαι τέκνων σου». (Ωσηέ 4,6).
Οι κατηχήσεις και τα κηρύγματα πρέπει γενικά να γίνονται με βάσει την Αγία Γραφή και την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων.
Να είναι καλά μελετημένα, αξιοπρόσεκτα και να αποτελούν βιώματα του ιερέως, για να μπορούν να πείθουν τους πιστούς.
Το κήρυγμα να είναι ακόμη θερμό, παρηγορητικό, κατανοητό από όλους, διανθισμένο με κατάλληλες και ευκολομνημόνευτες ιστορίες της πρακτικής ζωής.
Ιδιαίτερα στην σημερινή εποχή έχουν μεγάλη σπουδαιότητα τα αντιαιρετικά κηρύγματα, δεδομένου ότι αυξήθηκαν πολύ οι αιρέσεις, για να γνωρίζει ο λαός την ορθόδοξο αληθινή πίστη και να μπορεί να προφυλάσσεται από τις παγίδες των αιρέσεων.


104. Με πόσους τρόπους είναι υποχρεωμένος να κηρύττει ο ιερεύς;
Ο ιερεύς οφείλει να κηρύττει με τρεις τρόπους και συγκεκριμένα:
Με τον λόγο, με την γραφίδα και με την ζωή του, όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Με το στόμα έχει καθήκον να διδάσκει τους πιστούς τον λόγο του Κυρίου, τα δόγματα, τους κανόνες και την διδασκαλία των Αγίων Πατέρων.
Με την γραφίδα του να γράφει αυτά που έμαθε από την Αγία Γραφή και από τους Αγίους Πατέρας.
Ενώ με την ζωή του να κηρύττει το κατά δύναμη τα όσα διδάσκει, δίνοντας προσοχή στα λόγια του Κυρίου, που λέγει:
«Ο ποιήσας και διδάξας μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών» (Ματθ.5,19) και
«Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσι τα καλά υμών έργα και δοξάσωσι τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Ματθ.5,16).


105. Μπορεί να σωθεί κάποιος χωρίς Πνευματικό και χωρίς εξομολόγηση;
Όχι. Κανείς δεν μπορεί να σωθεί χωρίς την εξομολόγηση των αμαρτιών του και χωρίς την άδεια του Πνευματικού, κατά τον λόγο του Κυρίου που λέγει:
«Λάβετε Πνεύμα Άγιον αν τίνων αφήτε τας αμαρτίας αφίενται αυτοίς, αν τίνων κρατήτε, κεκράτηνται» (Ιωάν. 20,23),
και αλλού πάλι:
«Όσα αν δέσητε επί της γης, εσται δεδεμένα εν τω ούρανώ, και όσα εάν λύσητε επί της γης εσται λελυμένα εν τω ούρανώ» (Ματθ. 18,18).
Επομένως πώς θα εισέλθει κάποιος στην βασιλεία των ουρανών χωρίς να έχει λυθεί επί της γης από τις αμαρτίες του;
Και αυτή η δύναμης δόθηκε μόνο στους εκλεκτούς, δηλ. στους Αποστόλους, στους Επισκόπους και όχι στους λαϊκούς.
Όλοι πρέπει να έχουμε τους Πνευματικούς μας και να εξομολογούμαστε τακτικά ακόμη και αυτά που μας φαίνονται ότι δεν είναι αμαρτίες.
Ο άγιος απόστολος και ευαγγελιστής Ιωάννης μας λέγει:
«Εάν είπωμεν ότι αμαρτία ουκ έχομεν, εαυτούς πλανώμεν και η αλήθεια ουκ εστίν εν ημίν. Εάν ομολογώμεν τας αμαρτίας ημών, πιστός εστί και δίκαιος, ίνα αφή ημίν τας αμαρτίας και καθαρίση ημάς από πάσης αδικίας» (Α' Ίωάν. 1,8-9).
Και ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης σημειώνει λέγοντας:
«Όλοι πρέπει να μετανοούμε και οι λαϊκοί και οι μοναχοί και οι ιερείς και οι αρχιερείς. Όλοι να εξομολογούμαστε για να σωθούμε».
Χωρίς εξομολόγηση, κανείς δεν μπορεί να σωθεί, επειδή όλοι σφάλλουμε πολύ (Ίακ. 3,2).
Κάθε άνθρωπος κυοφορήθηκε και γεννήθηκε στην αμαρτία (Πράξ. 8,21 Ψαλμ. 50,6 Ματθ. 7,11).
Η Αγία Γραφή μας λέγει ότι «η αμαρτία αποτελεσθείσα αποκύει θάνατον» (Ίακ. 1,15) και ότι κανείς ακάθαρτος δεν θα εισέλθει στην Βασιλεία του Θεού.
Λοιπόν, να έχουμε κατά νουν ότι η αμαρτία είναι πτώση από τον Νόμο του Θεού και είναι μισητή και βδελυκτή ενώπιον Του και ότι η οργή Του έρχεται εναντίον των κακών και αμαρτωλών, οι οποίοι πεθαίνουν ανεξομολόγητοι και χωρίς μετάνοια.
Οι αμαρτωλοί, με την μετάνοια και εξομολόγηση, κατευνάζουν την οργή του Θεού και εξασφαλίζουν την σωτηρία της ψυχής των.